U treedt regelmatig op de voorgrond tijdens paneldiscussies, radio-optredens en lezingen, waarbij u uw visie op AI-gebruik onder juristen deelt. Waarom vindt u het als tech-advocaat belangrijk om collega-juristen hierin mee te nemen?
“Omdat we op een kantelpunt staan. AI is geen hype, maar een fundamentele technologische verschuiving, en advocaten en juristen staan daar vaak nog te ver vanaf. Ik wil laten zien dat je geen programmeur hoeft te zijn om grip te krijgen op deze technologie. Sterker nog: we hebben juristen nodig die ethiek, juridische en technische kaders en impact met elkaar verbinden. Daarom spreek ik veel, geef ik les, en probeer ik mijn kennis zo laagdrempelig mogelijk te delen.”
Een term die u vaak bezigt, is responsible AI, oftewel: verantwoorde AI. Volgens u zou die term eigenlijk een pleonasme moeten zijn en bestaat er ook zoiets als onnodig AI-gebruik. Kunt u dat eens toelichten?
“Ik geloof dat we het gesprek veel te vaak voeren over wat technologisch kan, en veel te weinig over wat daadwerkelijk nodig is. AI moet waarde toevoegen. In een ideale situatie zouden we het niet eens meer hoeven te hebben over ‘responsible AI’, omdat het eigenlijk vanzelfsprekend zou moeten zijn: je zet AI alleen in als het verantwoord gebeurt. Het hoort er simpelweg bij. Sterker nog, het zit er al ingebakken.
Je kunt AI namelijk niet goed toepassen zonder rekening te houden met principes als transparantie, uitlegbaarheid, maar ook risico’s, zoals de aanwezigheid van vooroordelen. Dat zijn geen optionele randvoorwaarden, maar onderdeel van het fundament.
Ik zie gelukkig dat deze overtuiging steeds breder wordt gedeeld. Vorig jaar sprak ik op de Responsible AI-conferentie in Londen, waar ik samen met andere panelleden én deelnemers merkte hoe sterk de beweging richting een gezamenlijke, interdisciplinaire aanpak is. Niet alleen juristen, maar ook developers, designers, ethici en beleidsmakers werken daar samen. En dat zie je terug: interdisciplinair werken leidt tot betere technische en ontwerpkeuzes, betere gebruikerservaringen, dataminimalisatie en privacy-by-design, en uiteindelijk dus ook tot betere AI governance. Het is geen compliance-vinkje, maar een manier van bouwen en denken die ervoor zorgt dat AI echt werkt voor (en met) mensen.”
U hebt als tech-advocaat al erg snel in grote mate te maken gekregen met de impact van AI op het juridische domein. Gaat die impact uiteindelijk ook doorsijpelen naar andere juridische sectoren, zoals bijvoorbeeld het notariaat, denkt u?
“Ik houd mij sinds 2020 actief bezig met de implementatie van AI en de juridische, ethische en contractuele vragen die daarbij komen kijken, in heel uiteenlopende sectoren. In dat jaar volgde ik ook het AI Programma aan de University of Oxford, waar mijn fascinatie echt is begonnen. Vanuit mijn achtergrond in het IT- en privacyrecht, maar ook in de filosofie van het recht, raakte ik geboeid door hoe technologie, ethiek en juridische kaders samenkomen in dit domein. AI dwingt ons om fundamentele vragen te stellen: over verantwoordelijkheid, autonomie, en de rol van menselijke besluitvorming.
Overal waar veel data samenkomt en repeterende werkzaamheden plaatsvinden, zie je dat AI-toepassingen worden ingezet. Nu ook in de advocatuur, maar ook (in beperktere mate) in het notariaat. Tegelijk merk ik dat deze ontwikkeling in onze beroepsgroep nog met enige argwaan wordt bekeken. Sommige kantoren zijn vooruitstrevender dan anderen, en ergens hangt het ook samen met de kernwaarden van het beroep. Zo heb je als advocaat nu eenmaal te maken met vertrouwelijke informatie, specifieke beroepsregels en zorgplichten. Je moet dus goed nagaan op welke manier, en onder welke voorwaarden, je AI veilig kunt inzetten, en dit moet je ook goed afstemmen met cliënten.
Automatiseren betekent niet dat we het menselijke element eruit willen knippen. We moeten blijven afwegen wanneer we de ‘human in the loop’ willen behouden. AI kan juridische processen versnellen en vereenvoudigen, zodat wij als advocaten en juristen juist meer tijd overhouden voor het inhoudelijk complexe werk, en daarmee onze toegevoegde waarde als professional versterken. Goed ingezet, draagt AI bij aan scherpere oordeelsvorming en meer ruimte voor creativiteit in ons vak.”
Wat vergt dat van juristen die werkinhoudelijk niet direct iets met IT of technologie van doen hebben?
“Vooral een open houding. Je hoeft echt geen technische expert te worden, maar het helpt wel als je snapt hoe AI-systemen ongeveer werken en waar de juridische of ethische knelpunten kunnen zitten. Uiteindelijk raakt technologie ons allemaal, dus niemand kan het zich veroorloven om het te negeren.”
Waar ziet u collega-advocaten en andere juridische professionals in de praktijk het meest mee worstelen als het gaat om AI-implementatie in hun werk? Welk advies zou u hen in dat kader geven?
“Ik zou altijd adviseren om klein en bewust te beginnen: kijk eerst naar processen waar je zelf nog veel tijd aan kwijt bent, en waar AI iets kan ondersteunen. Denk aan samenvatten, structureren, et cetera. Maar zet daar wel duidelijke kaders omheen. Geen vertrouwelijke informatie invoeren in tools, en zorg dat je altijd zelf reviewt wat eruit komt. Je blijft als advocaat en juridisch professional eindverantwoordelijk voor de inhoud en de kwaliteit van je werk. Wees daar ook open over naar collega’s en cliënten: als je AI inzet, benoem het dan gewoon. Transparantie is onderdeel van professioneel werken.”
Voor welke werkzaamheden binnen de advocatuur en juridische praktijk vindt u AI op dit moment echt een toegevoegde waarde hebben?
“Vooral bij werk dat veel tijd kost, maar niet per se door een advocaat uitgevoerd hoeft te worden. Denk aan het samenvatten van documenten, het ordenen van grote hoeveelheden informatie, het opstellen van schema’s of tabellen, of het maken van een eerste concepttekst. Ook voor vertalingen, het structureren van juridische argumentatie kan AI ondersteunen. Juist doordat AI tools dit voorwerk kan doen, houd je als advocaat tijd over voor het analytische en strategische denkwerk. Daar zit juist onze toegevoegde waarde: het maken van de juiste juridische inschatting, het begrijpen van context en belangen, de risk appetite van de client, en het adviseren op maat. AI maakt het werk niet minder inhoudelijk, het maakt ruimte vrij om daar juist méér aandacht aan te besteden.”
Wat zijn volgens u de grootste risico’s van AI-gebruik in juridische processen of besluitvorming door bedrijven en overheden?
“Het risico is dat we AI-uitkomsten te snel voor waar aannemen, zeker als niet duidelijk is hoe een bepaalde conclusie precies tot stand komt. Of AI nu wordt ingezet binnen juridische processen, of juist als onderbouwing van besluiten, bijvoorbeeld op basis van data-analyses of scoringsmodellen, dat gebrek aan transparantie kan grote gevolgen hebben. Zeker bij gebruik door overheden of in het bedrijfsleven, waar AI-toepassingen steeds vaker invloed hebben op beleidsmatige keuzes, ontstaat het risico dat beslissingen niet meer uitlegbaar of toetsbaar zijn. Als je niet kunt uitleggen hoe een beslissing tot stand is gekomen, wordt verantwoording afleggen lastig. Juist daarom moeten wij als advocaten en juristen scherp blijven, niet alleen op de uitkomst, maar vooral ook op het proces dat daaraan voorafgaat.”
Wat moet de wetgever nu doen om AI-innovatie in goede banen te leiden?
“Er ligt met de AI Verordening een basis, maar daarmee zijn we er niet. Wat nu nodig is, zijn praktisch toepasbare richtlijnen, zeker ook voor sectoren waar veel AI wordt ontwikkeld en ingezet, zoals bij scale-ups en het MKB. Daar ontbreekt het vaak niet aan ambitie of technische kennis, maar wel aan duidelijke kaders die wél werkbaar zijn in de praktijk.
Het recht is uiteindelijk een kader, en hoe we dat kader toepassen en interpreteren, maakt het verschil. Het is daarom belangrijk dat wetgever en toezichthouders ruimte blijven creëren om te experimenteren en te leren. Dat kan door het opzetten van voldoende regulatory sandboxes, maar ook juist het ondersteunen van initiatieven vanuit het veld, en het ontwikkelen van richtlijnen die niet alleen juridisch kloppen, maar ook praktisch uitvoerbaar zijn. Zo komen innovatie en governance niet tegenover elkaar te staan, maar juist in elkaars verlengde te liggen.”
Wat is in uw ogen het grootste misverstand over AI dat onder juristen leeft?
“Dat je er ‘te weinig van weet’ om er iets zinnigs over te zeggen. Terwijl je als advocaat en jurist juist getraind bent om lastige onderwerpen te analyseren, risico’s in te schatten en de juiste vragen te stellen.”
Welk advies zou u geven aan juristen die AI willen gaan gebruiken?
“Blijf nieuwsgierig: het vakgebied ontwikkelt zich snel en raakt steeds meer aspecten van ons werk. Je hoeft niet alles tot in detail te begrijpen, maar wél te weten wat je gebruikt, hoe je het gebruikt, en waarom.”
AI en het Recht is een achtdelige serie die deze zomer elke vrijdag verschijnt op Mr. Online.
Eerder in deze rubriek:
Katja van Kranenburg (CMS) over transparantie over AI-inzet
Elgar Weijtmans (HVG Law) over experimenteren en kennis delen
Mark Zijlstra (ICTRecht) over training en dataselectie
Martin Woodward (Randstad) over efficiëntie en de kritische blik
