Mr.

MR. 1 2021 / 49 lezen DE BASICS VAN DE RECHTSSTAAT Verplichte kost voor overheidsjuristen en politici volgens hoogleraar Eddy Bauw: het boek De rechter grijpt de macht van Geert Corstens en Reindert Kuiper. door Eddy Bauw H et zal u niet zijn ontgaan: niet eerder in de recente geschiede- nis werd zo vaak en zo indrin- gend over de rechtsstaat gespro- ken. Vroeger maakten we ons druk over dictatoriale regimes in Zuid- Amerika of Oost-Europa, nu zijn het eerder de ontwikkelingen in andere de- mocratieën, soms dicht bij huis, die ons zorgen baren. Ook de rechtsstaat in ons land is niet meer het rustige bezit van voorheen, met de toeslagenaffaire als laatste dieptepunt. Hierdoorheen speelt dan nog de discussie over de rol van de rechter in de rechtsstaat. Na ‘Urgenda’ was de kritiek dat de rechter te veel macht naar zich toe trok, terwijl de con- clusie in de toeslagenaffaire lijkt te moe- ten zijn dat de rechter dat juist te weinig heeft gedaan. De discussie is dan ook voorlopig nog niet uitgewoed. RECHTSSTAATAPATHIE Tegen deze achtergrond is een boek als De rechter grijpt de macht zeer welkom. Het mikt op een breed publiek en wil de lezer de ‘basics’ van de democratische rechtsstaat en de rol van de rechter daar- in bijbrengen. Het doel van de auteurs is duidelijk: “Als burgers en politici niet weten hoe de rechtsstaat kan werken, wat daarvoor nodig is en wat de waarde daarvan is, dan wordt de rechtsstaat kwetsbaar.” De toon wordt aan het einde van het boek urgenter, als Corstens en Kuiper waarschuwen voor onverschillig- heid en ‘rechtsstaatapathie’. Zij hebben dan ook duidelijk een missie, en die is tot op grote hoogte geslaagd. Voor overheidsjuristen en politici zou het boek verplichte kost moeten zijn. Het geeft inzicht in de verschillende aspecten en perspectieven die aan die rol van de rechter zijn verbonden. Het is daarbij toegankelijk, maar toch op niveau en merkbaar met hart voor de rechtsstaat geschreven. Zelfs de humor (“Bij de Hoge Raad weten ze in ieder geval ambtshalve alles over tongzoe- nen”) is op enkele plaatsen ook prima op zijn plek. IETS MEER KRITISCHE REFLECTIE Met alle waardering voor het boek slaagt het niet in alle opzichten. Juist voor de groep waar nog veel te winnen is waar het gaat om het vertrouwen in de rechtsstaat lijkt het minder geschikt. Kritische lezers zullen de toon als te belerend en het be- toog als te gesloten kunnen opvatten. De auteurs wekken iets te sterk de indruk het gelijk aan hun kant te hebben. Onderwer- pen waarover wel degelijk discussie moge- lijk is, worden daardoor niet steeds even- wichtig behandeld. Uit een paragraaf met de titel ‘Een onafhankelijke rechter in plaats van eigenrichting en juryrecht- spraak’ bijvoorbeeld spreekt nu niet direct dat verschillend kan worden gedacht over de wenselijkheid van juryrechtspraak. Nog los van wat ik daar zelf van vind, zou iets meer kritische reflectie op het eigen stelsel en het openstaan voor andere op- vattingen de centrale boodschap van het boek alleen maar krachtiger hebben ge- maakt. Dát de vormgeving van de rechts- staat voor discussie vatbaar is, blijkt wel uit het feit dat terwijl in het boek (p. 17) staat “Ook de stikstofuitspraak (van de af- deling bestuursrechtspraak van de Raad van State, EB) had niet gedaan kunnen worden als de bestuursrechter in Neder- land niet zo onafhankelijk zou zijn ge- weest van de andere overheidsmachten”, Corstens (met enkele anderen) naar aan- leiding van de toeslagenaffaire in een in- gezonden brief in NRC schrijft: “Nu is duidelijk: de rechter hoort niet bij de Raad van State”. Dat laat maar weer eens zien dat de vorm- geving van de rechtsstaat niet in beton is gegoten en juist in deze tijd debat hierover broodnodig is. De lezer had daartoe meer kunnen worden uitgenodigd. Een leven- dig debat is wat mij betreft immers de beste remedie tegen rechtsstaatapathie. • EDDY BAUW is hoogleraar privaatrecht, voor- zitter van het Molengraaff Insti- tuut voor privaatrecht en pro- grammaleider van het Montaigne Centrum voor rechtsstaat en rechtspleging van de Universiteit Utrecht. PRETTIGE EN TOEGANKELIJKE SCHRIJFSTIJL HAD WAT EVENWICHTIGER GEKUND Geert Corstens en Reindert Kuiper, De rechter grijpt de macht, Uitgeve - rij Prometheus * * * * *