Gevangenen moeten vanaf dag één in de gevangenis werken aan hun veilige terugkeer in de samenleving. Het kabinet wil terugval in de criminaliteit verminderen door gedetineerden al binnen de gevangenismuren te leren hun verantwoordelijkheid te nemen. Dat is de kern van de visie op gevangenisstraffen ‘Recht doen, kansen bieden’, die minister Dekker (Rechtsbescherming) naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. De voorwaardelijke invrijheidstelling moet voortaan worden ‘verdiend’.
Dekker wil gedetineerden nadrukkelijker aanspreken op hun verantwoordelijkheid om hun gedrag aan te passen. “Ze moeten dus aan de bak”, zegt hij. “Wie meewerkt krijgt kansen, wie weigert vangt bot.” Gedetineerden die zich van hun beste kant laten zien worden geholpen om zich voor te bereiden op een veilige terugkeer in de maatschappij.
Om de gevangenisstraf en de cruciale periode erna zo effectief mogelijk vorm te geven, gaat het gevangeniswezen intensiever samenwerken met partners als reclassering, zorginstellingen en gemeenten. Het personeel krijgt onder meer via scholing de mogelijkheid om effectiever de veiligheid in de gevangenis te handhaven, gedetineerden te begeleiden en zich beter te beschermen tegen ongewenst gedrag.
Omdat gedetineerden vanaf dag één actief aan de slag moeten gaan om hun leven op orde te krijgen, wordt arbeid in detentie belangrijker. Volgens Dekker leert dat gedetineerden discipline aan en het geeft ze arbeidsethos. In de gevangenis zijn professionele arbeidsbedrijven waar gedetineerden diploma’s kunnen halen. Ook leren ze nieuwe vaardigheden, zoals het opstellen van een cv, het leren van de Nederlandse taal of het voeren van een sollicitatiegesprek.
In het detentie- en re-integratieplan dat bij binnenkomst wordt gemaakt, komen voortaan gegevens van andere partijen, zoals reclassering en gemeenten. In het plan staan concrete gedragsdoelen en afspraken over onder meer werk, huisvesting en schuldsanering. Zo is voor alle partijen duidelijk wat de gedetineerde te doen staat en welke begeleiding daarbij nodig is, rekening houdend met de specifieke mogelijkheden en beperkingen van de betreffende persoon. Daar staat tegenover dat mensen in het gevangeniswezen meer mogelijkheden krijgen om op te treden tegen wangedrag.
Gedetineerden krijgen de kans om vrijheden te verdienen waarbij ze van een basis- in een plusprogramma komen. Het algemeen en regimegebonden verlof wordt afgeschaft. Verlof zal dus in de toekomst niet meer vrijblijvend zijn. Daarvoor wordt een nieuwe vorm van verlof geïntroduceerd, het re-integratieverlof. Dit is sterker gekoppeld aan doelen, zoals een identiteitskaart regelen of werken buiten de muren van de gevangenis. Pas als een gevangene zich inzet voor zijn veilige terugkeer en zich verantwoordelijk gedraagt, kan hij dit verlof krijgen.
Ook bij de voorwaardelijke invrijheidstelling gaat gedrag een grotere rol spelen. Die wordt minder vrijblijvend en minder vanzelfsprekend. Een individuele beoordeling van iedere gedetineerde komt centraal te staan. Het gedrag over een langere periode wordt bepalend voor een voorwaardelijke invrijheidstelling. Het Openbaar Ministerie weegt naast dit gedrag in de gevangenis, ook de risico’s en de belangen van slachtoffers mee in haar beslissing.
Daarnaast wordt de voorwaardelijke invrijheidsstelling voor zware gevangenisstraffen verkort. Als een gedetineerde straks in aanmerking komt voor voorwaardelijke invrijheidsstelling, dan is dat maximaal twee jaar voor het einde van zijn straf.
Niet met alle maatregelen uit ‘Recht doen, kansen bieden’ is geld gemoeid, omdat het in veel gevallen om een andere manier van werken gaat. Een aantal maatregelen financiert het kabinet uit het budget voor de aanpak van recidive. Dit loopt op naar structureel 20 miljoen euro in 2020. Voor verlichting van de werkdruk, grotere veiligheid en meer vakmanschap van de medewerkers is voor de komende vier jaar in totaal 100 miljoen euro vrijgemaakt.
