De nieuwe president van de Hoge Raad moet actief opkomen voor de trias politica en zo nodig de barricades opgaan. De rechtstaat is de laatste jaren door allerlei politieke manoeuvres en bemoeizucht steeds meer onder druk komen te staan. De nieuwe president moet pal voor de rechtstaat staan en dit ook actief uitdragen.
HR-president Geert Corstens maakte onlangs in zijn nieuwjaarsrede bekend dat hij in november terugtreedt. Hij heeft dan de maximale termijn van zes jaar uitgediend. Over de opvolging van Corstens is nog niets bekend. Bij de Hoge Raad wordt hiervoor binnenkort een opvolgingsprocedure in gang gezet. Vaststaat dat de Hoge Raad uiteindelijk een kandidaat uit zijn midden zal voordragen aan de minister. Meestal neemt de minister die aanbeveling over en zal hij de kandidaat op zijn beurt voordragen bij de ministerraad voor benoeming door de koning.
Wat voor een type moet de nieuwe president zijn? Welke kwaliteiten moet hij hebben? Welke positie moet hij vandaag de dag innemen? En hoe groot is de kans dat hij ook een zij kan zijn? Mr. vroeg het drie vooraanstaande juristen vanuit verschillende disciplines.
Barricades
De aanhoudende politieke druk maakt het steeds lastiger voor de rechtspraak om haar rol goed te vervullen. En dat kan de rechtstaat in gevaar brengen. Daarover wordt openlijk gediscussieerd en het einde van dit debat is voorlopig nog lang niet in zicht. Maria van de Schepop, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak, meent dat de nieuwe president zich zeer zal moeten manifesteren in het publieke domein. “Nederland wordt de laatste jaren in toenemende mate buiten de rechtspraak om georganiseerd. Het belang van de rechtspraak in Nederland wordt daarmee uitgehold. De trias staat onder spanning. In de huidige politieke wind, met deze minister en staatssecretaris, neemt die spanning alleen maar toe en dat zorgt voor disbalans tussen de drie machten. Als dé vertegenwoordiger van het rechterlijk domein moet de president tegendruk geven aan de politiek. Dat betekent dat hij het ene moment een tactisch gesprek met de minister moet kunnen voeren en het andere moment er niet voor moet terugdeinzen om de barricades op te gaan. De president moet een vertrouwenwekkende verschijning zijn die zich duidelijk zichtbaar in het publieke debat mengt. Mensen moeten hem herkennen als de hoogste rechter van Nederland.”
Zichtbaar
Oud landelijk deken Willem Bekkers sluit zich daarbij aan. “De president moet zichtbaar en aantoonbaar een uitstekend jurist zijn en een ‘wijze rechter met een groot maatschappelijk inlevingsvermogen’. Hij is het boegbeeld en de bewaker van de Nederlandse democratische rechtstaat. De rechtstaat is in zekere zin te vanzelfsprekend geworden en kan wel wat propagandisten en bewakers gebruiken.” Naast uitstekende juridische kennis en ervaring moet de president volgens Bekkers ook kennis hebben van waarheidsvinding, interpretatie en duiding in andere disciplines, waaronder filosofie, sociologie, antropologie en psychologie maar ook natuurwetenschappen. Hij moet dus een generalist én een denker zijn. “En als we denken aan voldoende en begrijpelijke motivering moet de president (met de HR) ook inzicht hebben in het dominante maatschappelijke discours en in de factoren en de mechanismen die dat discours bepalen en beïnvloeden, bijvoorbeeld de media. Dit alles vraagt om een magistraat die goed met de media kan omgaan en die niet alleen een zichtbare publieke persoonlijkheid heeft maar ook krachtig, overtuigend en integer is in zijn optreden in en buiten de rechtszaal.”
Tactisch
Leny de Groot-van Leeuwen, hoogleraar rechtspleging aan de Radboud Universiteit Nijmegen, vindt het te ver gaan om te zeggen dat deze tijden vragen om een president die als strijder met een vlammend zwaard opkomt voor de rechtstaat. Maar propaganda kan volgens haar geen kwaad.“Er is nu eenmaal een spanning tussen de machten. De nieuwe president zal dan ook goed een vinger aan de pols moeten houden voor de rechtstaat. En hierover een helder standpunt moeten innemen en dit duidelijk communiceren, zowel intern als extern. Hij moet actief opkomen voor de normen en waarden van onze rechtstaat. Maar wel met tact en wijsheid, want vechtend over straat gaan doet afbreuk aan het gezag van de machten. En dat gezag is nu juist zo belangrijk. Overigens, wijsheid bestaat tegenwoordig uit communiceren, maar evenzeer uit zwijgen, als men iets niet werkelijk weet.”
Hoewel het nooit eerder is voorgekomen, sluit de hoogleraar niet uit dat een vrouw als hoogste rechter van ons land wordt benoemd. Hoe groot deze kans is, durft zij echter niet te zeggen. “Er zijn genoeg goede raadsheren, zowel mannen als vrouwen, die aan het profiel van president voldoen.”
Van de Schepop lijkt die kans klein in te schatten: “Een aanzienlijk deel van de rechters is vrouw, maar in de Hoge Raad zijn het toch overwegend mannen. Maar wat zou het geweldig zijn als een vrouw de nieuwe president wordt.”
