De onderzoekers constateren dan ook dat het aanbod van gratis rechtsbijstand aan ouders tijdens de pilot van “grote meerwaarde” is geweest. De pilot kosteloze rechtsbijstand, die nog tot 1 januari 2025 loopt, voorziet in het door de rechtbank toewijzen van een advocaat aan ouders die te maken krijgen met procedures rondom uithuisplaatsing en/of gezagsbeëindiging.
Vaak geen advocaat
In de praktijk blijkt dat ouders die te maken krijgen met zulke procedures in de meeste gevallen geen advocaat inschakelen. Daarbij spelen allerlei redenen, waarbij hoge kosten voor de hand liggen.
Ook onbekendheid met de mogelijkheid om een advocaat in de arm te nemen wordt vaak genoemd als reden dat ouders geen advocaat inschakelen. Daarnaast kampen ouders regelmatig met allerlei problematiek, die ertoe kan leiden dat het inschakelen van professionele juridische ondersteuning er niet van komt.
Toeslagenaffaire
De pilot kosteloze rechtsbijstand is er gekomen in de nasleep van de toeslagenaffaire. Toenmalig minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind besloot naar aanleiding van de onthullingen tijdens die affaire de rechtsbescherming van kwetsbare burgers te verbeteren.
Ouders die te maken krijgen met procedures rondom uithuisplaatsing van één of meerdere kinderen vallen in die categorie. Binnen de pilot krijgen zij gratis toegang tot bijstand door een gespecialiseerde advocaat. Die gratis rechtsbijstand geldt alleen voor de ouder die het kind dagelijks verzorgt en opvoedt.
‘Equality of arms’
Volgens de onderzoekers die de pilot evalueerden, leidt de gratis rechtsbijstand tot meer “equality of arms”, oftewel: een meer gelijkwaardige positie in het juridische proces. “Zo weten ouders dankzij de advocaat voorafgaand aan de zitting bij de kinderrechter beter wat ze kunnen verwachten en wat hun mogelijkheden zijn. Tijdens de zitting kunnen ouders met de hulp van een advocaat beter hun argumenten naar voren brengen.”
“Daarnaast helpt de advocaat om meer oplossingsgericht te kijken naar de situatie en biedt deze emotionele ondersteuning. Na afloop van de zitting draagt de advocaat met uitleg over de beslissing bij aan meer acceptatie daarvan. En kan de advocaat met de ouders kijken naar eventuele vervolgstappen of wat er nodig is om te zorgen dat het kind weer kan terugkeren bij de ouders.”
Rechtsbescherming
De WODC-onderzoekers raden op basis van de evaluatie aan om de pilot om te zetten in een definitieve regeling en die regeling bovendien te verruimen. Zo is onder meer het advies om de kosteloze rechtsbijstand standaard voor beide ouders beschikbaar te stellen, en niet alleen voor de ouder die het kind dagelijks verzorgt. In situaties met gescheiden ouders levert dit in de praktijk namelijk veel ongelijkheid op.
Hoewel de gratis rechtsbijstand voor ouders de rechtsbescherming van die ouders zeer ten goede komt, is daarmee de rechtsbescherming voor het kind niet per se verbeterd, merken de onderzoekers nog op: “Vrijwel alle betrokkenen zijn het erover eens dat de stem van kinderen beter vertegenwoordigd moet worden in kinderbeschermingszaken. Daarbij wordt gedacht aan een professional die belangenbehartiger en procesondersteuner is voor een kind. Dit zou een bijzondere curator kunnen zijn, maar ook een pedagoog, ervaringsdeskundige of vertrouwenspersoon.”
