Juristen mogen zich er niet bij neerleggen dat het behalen van het recht – of anders gezegd: het beëindigen van het voortduren van onrecht – langer duurt en lastiger is dan wenselijk. Die lange duur is schadelijk voor het economisch leven en nog erger: voor mensenlevens. Ik pleit voor het volgende kabinet voor een minister die het rechtsbestel echt wil moderniseren, versnellen en daar ook ideeën over heeft. Procedures moeten worden versneld en gestroomlijnd. Niet alleen door te investeren in harde ICT, in slimme organisatie en durf bij de bestuurders in het rechterlijk milieu, maar ook door vereenvoudiging en versnelling van de procedures. Wetgeving voor eenvormig en sneller procesrecht voor civiele en bestuurszaken is nodig. Voor de digitalisering van de rechtspraak is dat ook veel beter.
Hijgerigheid voorkomen
De wetgeving zelf kan ook sneller. De wetsprocedure is in essentie bijna twee eeuwen geleden gevormd. Het afschaffen van de Eerste Kamer, die slechts een beperkte rol vervult bij de wetgevingskwaliteit, haalt een doublure uit het wetgevingsproces. Winst is ook te boeken in het departementale voorbereidingsproces door gedegener beleidsvoorbereiding en door het mikken op langetermijndoelen. Daarmee kan de hijgerigheid van spoedwetgeving en het Belastingplan worden voorkomen.
Begrijpelijkheid van het recht vergroten
Complexiteit is een belemmering voor begrijpelijkheid. Terwijl begrip van hoe het recht in elkaar zit het vertrouwen in het recht vergroot. Het tegendeel – denk aan het onrecht rond de kinderopvangtoeslag en Groningen – illustreert dat op een pijnlijke manier. Ik signaleer een actueel rechtstekort in onze democratie. Het recht houdt te vaak een spiegel voor aan politici die wetgeving als instrument zien voor de eigen opvattingen. Voor sommige groepen is het rechtsbedrijf helemaal abracadabra: dat geldt in versterkte mate voor de 2,5 miljoen laaggeletterden in ons land. Ruim 40 procent van de medewerkers in de schoonmaakbranche, bouw en industriesector is laag geletterd. Een deel daarvan weet niet of men werknemer of zzp’er is. Als je taal niet begrijpt en niet begrijpt wat juristen produceren aan tekst, hoe kun je dan vertrouwen hebben in zoiets ingewikkelds als het recht? Vergroting van de begrijpelijkheid van het recht en het rechtssysteem wordt urgenter in een tijd waarin de beeldcultuur toeneemt, de taligheid van burgers afneemt, digitalisering toeneemt en de samenleving een hoog tempo van handelen kent.
Eenvoudige toegang tot bestuursrechter
Wetgeving lijkt wel op het Kerklatijn uit de Middeleeuwen; wetgeving moet echt eenvoudiger en meer algemeen geformuleerd worden. Dat is een gigantische opgave, want er zijn heel krachtige tegengestelde tendensen. En het vergt ook geweldige inspanningen. Graag doe ik twee concrete voorstellen. Als eerste: vergroot de rechtsbescherming van de burger door een eenvoudige en ruimhartige toegang tot de bestuursrechter. En als tweede: voeg alle afzonderlijke bestuursrechters in hoger beroep bijeen. Het hoger beroep wordt dan eenvoudiger en wordt mogelijk bij één hoger beroepsrechter: de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. De bestuursrechter verdient een krachtiger en meer transparante positie in onze rechtsstaat.
Rien den Boer is oud-voorzitter van de NJV (Nederlandse Juristenvereniging). Deze column is gebaseerd op de rede die hij uitsprak tijdens het NJV-congres ‘De toekomst van de jurist, de jurist van de toekomst’. De volledige jubileumrede voor de 150-jarige Nederlandse Juristenvereniging is gepubliceerd in afl. 40 van het Nederlands Juristenblad van 17 november 2021 en op www.njv.nl. Dit artikel verscheen eerder op verderdenken.nl.
