Slechts vijf procent van de Nederlandse juristen gebruikt regelmatig AI om sneller, efficiënter of beter te werken. Het is een van de vele feitjes en cijfers die tijdens de NGB lustrumdag, die deels in het teken stond van technologische innovatie voor juristen, de revue passeren. Maar het is wel hét feitje dat onder de aanwezigen tot de meeste reuring leidde. Klopt dat cijfer wel, moet het niet veel meer zijn?
“Bizar: dat getal sluit zeker niet aan op hoe wij daar binnen Tata Steel Nederland naar kijken”, zegt Remco Bakker, Privacy Officer bij de staalfabrikant. Als lid van de Lustrumcommissie stond hij mede aan de wieg van de NGB lustrumdag en selecteerde hij, samen met zijn medecommissieleden, technologische innovatie als een van de focuspunten van de dag. “Want de gemiddelde bedrijfsjurist heeft moeite om de nieuwste innovaties bij te houden”, stelt Bakker. “Dat terwijl je trends wel moet blijven volgen, want anders word je op een zeker moment ingehaald door een kersverse jurist die wél weet hoe dit soort technologieën effectief ingezet kunnen worden. Het is bovendien ook leuk om ermee aan de slag te gaan.”
Olifant in de kamer
“Dat was zeker een verbazingwekkend percentage, waarbij ik me zelfs afvraag of het wel klopt”, zegt Andrea van Sleen, Head of Legal & Consumer Affairs bij KLM en lid van de Lustrumcommissie. “Maar of het nu wel of niet klopt: technologische innovatie is geen keuze meer. Bedrijfsjuristen moeten er nu mee aan de slag gaan en inspelen op wat er op dit moment gaande is.”
Van Sleen doelt daarmee op de inzet van AI-tools bij juridisch werk. Want hoewel technologische innovatie over allerlei uiteenlopende zaken kan gaan, is AI-implementatie dé olifant in de kamer. “Het tempo waarmee legal AI zich ontwikkelt is enorm, en het aantal tools dat op de markt is en komt, is dat ook. Alleen al afgelopen maand is er wereldwijd een miljard euro geïnvesteerd in legal tech: dit is geen toekomstmuziek meer.”
Focus
De juridische afdeling van KLM behoort in ieder geval niet tot de 95 procent die naar verluidt nog niet structureel met AI werkt, vertelt Van Sleen. “Bij KLM zijn we er twee jaar geleden mee begonnen vanuit de vraag: waar voegen we als juridische afdeling nog echt waarde toe en hoe kan legal operations ons daarbij helpen?” AI is daarbij een bijzonder krachtig hulpmiddel, vindt Van Sleen. Het begon met standaardtoepassingen, zoals het analyseren van contracten en het samenvatten van uitspraken, maar inmiddels gebruikt haar afdeling ook AI voor het optimaliseren van workflows in het passagiersrechtenclaimsdomein. “AI doet dan de eerste juridische analyse, waarna onze eigen mensen die analyse verder oppakken om de claims van passagiers zo zorgvuldig mogelijk af te handelen.”
Werk dat normaliter door externe kantoren wordt gedaan, kan KLM op deze manier weer naar zich toetrekken, legt Van Sleen uit. Dat drukt niet alleen de kosten, maar zorgt er ook voor dat KLM-juristen zich weer bezig kunnen houden met inhoudelijk juridisch werk. “Bedrijfsjuristen doen vaak, bewust of onbewust, veel werk waar ze eigenlijk niet voor bedoeld zijn. AI effectief inzetten brengt focus aan en maakt tijd vrij voor complexere taken, waarbij wij als juristen de menselijke maat kunnen blijven bieden aan onze passagiers.”
Dossiers vreten
Voorbeelden van succesvolle AI-inzet, zoals die bij KLM, zijn er steeds meer, ziet Bakker. Toch moeten juristen voorzichtig blijven bij het met AI automatiseren van processen, vindt hij. “Want je kunt AI al goed gebruiken om dossiers te vreten, door je AI-tool bijvoorbeeld voorbewerkingen van analyses te laten maken. Maar hoe meer je AI dat dossier laat opvreten, hoe minder dat dossier in het hoofd van de bedrijfsjurist zit. En AI ontslaat je niet van de verplichting om goede dossierkennis te hebben.”
Dergelijke discussies stonden dan ook centraal tijdens het lustrumcongres, waarbij de nadruk niet zozeer lag op welke tools je precies wel of juist niet moet gebruiken, maar vooral op de adoptie van AI-inzet binnen organisaties. Bakker: “De digitale volwassenheid van een organisatie speelt daarbij een belangrijke rol. Waar sta je precies in je digitaliseringsproces? De meerwaarde zit niet in een standalone AI-oplossing, maar juist in de integratie met andere systemen en processen.”
Fax
Digitale volwassenheid was dan ook een veelvuldig terugkerend thema tijdens het lustrumcongres. In het kader daarvan constateerde spreker Jeroen Zweers bijvoorbeeld dat de IND nog gebruikmaakt van de fax, en je je kunt afvragen of AI-inzet dan wel prioriteit heeft. Zweers is voormalig innovatiedirecteur bij Kennedy Van der Laan en tegenwoordig actief op het gebied van juridische innovatie met een handjevol bedrijven, waaronder AI-bedrijf Legal Brain. Elf jaar geleden stond hij bovendien aan de wieg van de non-profit denktank Dutch Legal Tech, die zich inzet voor innovatie in de juridische sector. Samen met Jeroen Plink (LegalTech Hub) verzorgde Zweers de hoofdpresentatie over technologische innovatie. Hij besprak de wat hem betreft twee grootste uitdagingen rond juridische AI-inzet.
“De eerste is data”, steekt Zweers enkele dagen nadien tegen Mr. van wal. “Of liever: het gebrek daaraan. Slechts zes procent van de Nederlandse rechtspraak wordt gepubliceerd. Dat is niet veel, en in landen om ons heen is het nog veel minder.” Je kunt als bouwer van juridische AI-software dus wel schermen met automatische koppelingen met de Rechtspraak, vindt Zweers, maar de dataset achter zo’n systeem blijft daarmee beperkt. “Een grotere datastroom zou heel belangrijk zijn.”
De tweede uitdaging is de adoptie van AI-toepassingen door juristen zelf, aldus de innovatiespecialist. “Hoe laat je mensen werken met de producten die je hebt? Dan moet je geen tools hebben die je er steeds bij moet pakken, maar het moet echt verankerd zitten in je organisatie. En daar ben je zo één tot twee jaar mee bezig.”
Headlines
De reden dat die verankering zo lang duurt? Volgens Zweers komt dat doordat AI-implementatie niet kan worden beperkt tot alleen softwarekeuze. “Het zou veel meer over change management moeten gaan: verandering in werkwijzen creëren binnen je organisatie.” Zweers ziet veel organisaties die wel ‘iets met AI’ willen gaan doen, omdat ze om zich heen zien dat iedereen dat doet. “Kortom: FOMO, fear of missing out. Ik zeg altijd: AI is here to stay, but don’t watch the headlines. Het is goed om te willen innoveren, maar FOMO vergroot het risico dat je je compliance overboord gooit.”
Een van de headlines waar Zweers het dan over heeft, is bijvoorbeeld de lancering van Garfield Law. Die Britse startup kondigde eerder dit jaar met veel bombarie aan het eerste AI first juridische kantoor van Engeland te zijn. “Terwijl het in de kern niet meer dan een goed geautomatiseerd incassobureau is. Ik geloof heel erg in AI, en het is de afgelopen jaren veel betaalbaarder geworden, maar organisaties moeten zich vooral goed afvragen hoe ze het strategisch kunnen inzetten. Dat vergt visie, langetermijnstrategie en verandermanagement.”
Misvattingen
Ondanks dat een groot deel van de presentaties en discussies over AI-inzet over adoptie en verandermanagement gingen, was er ook wel degelijk aandacht voor concrete software. Raoul Bouchrit, CEO van AI startup Zeno Law, was te gast om het met de aanwezigen te hebben over de mogelijkheden en onmogelijkheden van juridische AI-tooling. “In een interactieve sessie behandelden we feitelijkheden, wetenswaardigheden en misverstanden over AI-tooling. Geen commercieel verhaal, maar een leuke, praktische discussie aan de hand van stellingen en vraagstukken.”
Volgens Bouchrit zijn zulke discussies hard nodig, omdat er veel misvattingen rondgaan over juridisch AI-gebruik. “Bijvoorbeeld dat enterprise based AI-oplossingen altijd veilig zouden zijn. Terwijl ‘enterprise’ in de praktijk weinig zegt over waar data wordt verwerkt en of de certificeringen daadwerkelijk op orde zijn.” Die veiligheidsaspecten blijven nogal eens onderbelicht, vindt de ondernemer. “Als je juridische data door een AI-systeem laat verwerken, moet dat wel verantwoord: mag en wil je bijvoorbeeld met partijen werken die zulke data naar de VS sturen voor verwerking?”
Bulkwerk
Een andere misvatting die Bouchrit nog altijd veelvuldig hoort terugkomen, is de angst dat AI het werk van bedrijfsjuristen en advocaten volledig gaat overnemen. Dat verdiende dan ook extra toelichting tijdens het lustrum, legt hij uit. “De huidige legal AI tech is geschikt voor het saaiere, repetitieve bulkwerk. Conceptcontracten genereren, mails herschrijven, jurisprudentie samenvatten. In het juridische interessante werk – creatief zijn, nieuwe invalshoeken zoeken, uitdagingen oplossen – is het veel minder goed.” Hij benadrukt dat juist daarom legal first tools, zoals Zeno, ontwikkeld worden om juridische redeneringen te ondersteunen binnen bestaande werkprocessen, en dus niet om juristen te vervangen.
Bouchrit drukt geïnteresseerden op het hart om niet zomaar het eerste het beste AI-softwarepakket in gebruik te nemen, maar eerst goed onderzoek te doen en advies in te winnen. “Ga eerst drie maanden ChatGPT gebruiken voor het periferiewerk, zoals mails herschrijven, en kijk dan waar je tekortkomt. Selecteer vervolgens de werkzaamheden die vaak terugkomen en veel tijd kosten, en zoek een veilige tool die dat betrouwbaar kan overnemen.” Veilige juridische AI-tools zijn duurder dan laagdrempelige abonnementjes op de welbekende AI-oplossingen, erkent Bouchrit, “maar je werkt op de juridische afdeling nu eenmaal met kritieke persoonsgegevens.”
Mindset
De leercurve die Bouchrit daarmee beschrijft, klinkt Van Sleen bekend in de oren. “Met de inzet van AI en succesvolle adoptie daarvan zijn we bij KLM goed op weg.” Een advies voor organisaties die dat voorbeeld willen volgen? “Begin klein, met één proces dat je met AI ondersteunt, en laat heel snel de successen zien. Zo maak je mensen onderdeel van de verandering.”
Tegelijkertijd heeft Van Sleen een oproep aan collega-juristen en leidinggevenden binnen het vakgebied. “We weten dat de meeste AI-pilots mislukken. Maar wat is een mislukking? Van een mislukte AI-pilot leer je ook veel, en die kennis en ervaring heb je nodig om uiteindelijk de juiste stappen te zetten. Als een medisch experiment geen nieuw medicijn oplevert, is het geen mislukking, maar juist een succes: er kan weer een optie worden weggestreept. In het juridisch vakgebied, waar fouten maken traditioneel not done is, vraagt dat om een echte mindset- en cultuurverandering.”
Eilandjes
“Wij zitten bij Tata Steel Nederland midden in het proces om allerlei gespecialiseerde AI-tools te testen en ervaring op te doen”, vertelt Bakker. De organisatie begon een tijd geleden met inzet van meer generieke AI-tools, zoals Copilot. Maar de juridische afdeling merkte na verloop van tijd dat er behoefte was aan meer specialistische
ondersteuning.
“Aan de ene kant is het goed om organisatie-breed te kijken naar general purpose AI. Maar als je digitaal volwassener wordt, ga je uiteindelijk wel toe naar die specialistische tools”, voorspelt Bakker. “Eilandjes in je organisatie? Misschien, maar dat moet wel, want specialisme biedt bedrijfsjuristen eenvoudigweg de meeste meerwaarde.”
