In Nederland willen we mensen met schulden graag zo snel als mogelijk helpen. Veel schulden worden zonder tussenkomst van de rechter opgelost, vaak met een betalingsregeling en in andere gevallen met passende hulpverlening. Maar dit lukt niet altijd, bijvoorbeeld omdat de persoon met betalingsachterstanden niet reageert op de verstuurde aanmaningen of verzoeken tot contact. De stap naar de rechter is dan onvermijdelijk en een dagvaarding gaat de deur uit. In veel gevallen lukt het om na de dagvaarding tot afspraken te komen, maar dat loopt helaas steeds vaker spaak. Door de zogenaamde ambtshalve toetsing door rechters lopen tienduizenden dossiers muurvast in juridische processen. Goedbedoelde regels ter bescherming tegen onduidelijke contracten en verborgen kosten zorgen er steeds vaker voor dat mensen met schulden juist verder klem komen te zitten. Er is bescherming nodig, maar dan wel op een manier die écht werkt.
Dagelijks zie ik het gebeuren. Er bestaat bijvoorbeeld een schuld van zo’n 900 euro aan de zorgverzekeraar. De schuld wordt niet betwist, maar doordat de rechter alle voorwaarden wil toetsen, ligt de zaak al maanden stil. Geen regeling. Geen betaling. Geen oplossing. Sterker nog, de problemen van degene met schulden groeien, omdat ze een hogere premie moeten betalen via het CAK. Het knelpunt zit in een verplicht juridisch principe: de rechter moet in alle consumentenzaken toetsen of het contract eerlijk is en of de klant goed wist waar hij ‘ja’ tegen zei. Zelfs als de schuld klein en overzichtelijk is.
Op papier is dat begrijpelijk. De wetgever wil voorkomen dat mensen de dupe worden van kleine lettertjes of misleidende voorwaarden. Maar omdat rechters bijna elk detail willen toetsen, moeten dagvaardingen worden opgesteld die dik en complex zijn. Daar bovenop stelt bijna elke rechtbank andere eisen aan de inhoud van de dagvaarding, de bewijzen en hoe de voorwaarden in de dagvaarding opgenomen moeten worden. En ontbreekt er iets of wijzigt plotseling het beleid? Dan schuift de zaak meteen door naar de wachtstapel.
In de tussentijd gebeurt er vaak niets. Schuldeisers zijn heel terughoudend in het starten van procedures of moeten lang wachten op gerechtelijke uitspraken, waardoor de schulden ook niet betaald worden. En mensen die willen aflossen, kunnen of willen geen regeling treffen zolang de rechter geen uitspraak heeft gedaan. De uitkomst van die procedures zijn immers onzeker. Dus blijft de consument wachten, terwijl de rente doortikt, de stress toeneemt en een vaak oplosbare situatie escaleert. Uitstel betekent immers in veel gevallen: nieuwe schulden, langere schuldhulptrajecten en onnodige kosten.
Dit is geen pleidooi tégen consumentenbescherming of ambtshalve toetsing door rechters. Integendeel. Ik ben vóór bescherming, maar dan moet het wel écht werken. Een systeem dat schuldeisers en mensen helpt om grip te krijgen op de situatie, in plaats van dat schuldeisers gefrustreerd raken en consumenten nog meer verstrikt raken in schulden. Daarvoor zijn landelijke afspraken nodig. Eén lijn in toetsing en in de manier waarop schuldeisers documenten moeten delen voor de onderbouwing van de vordering. Dan weet iedereen waar zij aan toe zijn, ongeacht bij welke rechtbank de zaak wordt behandeld.
Mijn voorstel? Breng de rechterlijke macht, het ministerie en gerechtsdeurwaarders samen in een projectteam. Laat ze met elkaar bedenken hoe we het systeem eenvoudiger, eerlijker en menselijker kunnen maken. Zodat de rechtspraak weer op gang komt, er landelijk beleid komt en we schuldenproblematiek sneller kunnen oplossen. Want goed recht is geen stapel papier. Goed recht helpt schuldeisers en schuldenaren vooruit. Het is tijd om daar weer op te vertrouwen én naar te handelen.
