De Limburgse advocaat Katja Bouwens maakte het zelf mee. Een klant van een aannemer ontdekt dat er een barst zit in een net gelegde vloer. Het geschil daarover belandt bij de rechter. Hoe makkelijk is het dan om het bewijs te vervalsen, stelt Bouwens. Ze maakte voor de grap een foto van de vloer van haar eigen bijkeuken, bewerkte die met ChatGPT en – wat ze zelf noemt – de uiterst knullige prompt ‘maak een barst in de vloer’. Het kostte haar enkele minuten. Dit deed ze voor zichzelf, niet om aan de rechtbank voor te leggen. “Ik heb er amper moeite voor gedaan om het écht geloofwaardig te maken. Ik kan me voorstellen dat dit, zeker nadat het is geprint en weer gescand en daardoor wat resolutie verliest, menig rechter voor de gek kan houden. Laat staan dat iemand er eens écht voor gaat zitten met goede prompts en tools.”
Menselijke waarneming
Nu het steeds gemakkelijker wordt om digitaal ‘bewijs’ te genereren, zo zegt Bouwens, wordt de waarde van de menselijke waarneming weer belangrijker. Ze noemt de onafhankelijke deskundige, de deurwaarder die een proces-verbaal opmaakt en een bewijsopname op locatie (descente). “Dat zijn allemaal bewijsmethodes die een digitale gewenste realiteit snel kunnen weerleggen.”
Verkeersdrempels
We moeten ermee leren leven, stelt AI-deskundige Marijn Markus. “Geen enkele hoeveelheid juridisch gewauwel kan de verspreiding van AI-vervalsingen of ander nepnieuws stoppen.
Wetten zijn slechts verkeersdrempels – ze vertragen de verspreiding, straffen overtreders – maar stoppen deze nooit volledig.”
Valsheid in geschrift
Dergelijke AI-foto’s vallen dan wel onder valsheid in geschrift, maar om dat te bewijzen moet men eerst kunnen onderkennen en bewijzen dat het nep is, en dat wordt steeds moeilijker. Bouwens: “Mijn voorbeeldje is makkelijk, want gepruts, maar het is angstaanjagend wat kan.” Maurice Janmaat wanhoopt echter niet: “Er zijn inmiddels legio tools waar je de foto doorheen kunt halen, en die vervolgens aantonen dat het een door AI gegenereerde foto is.” Image Whisperer is zo’n tool.
Bewijsrecht
“Dit alles laat zien dat met precisie en bepaaldheid – goed onderbouwd – stellen voor beide partijen essentieel is”, reageert cassatieadvocaat Sjef van Swaaij. Bouwens: “Absoluut. Bewijsrecht en de nuances ervan zijn een onderbelichte hoek merk ik vaak.” In veel gevallen zal het zo’n vaart niet lopen. Digitale bewijsvoering kan kwetsbaar zijn, maar rechters oordelen nooit alleen op basis van één foto in een Whatsapp-conversatie. “De echte uitdaging ligt dieper”, vindt projectmanager Michel t’ Sas. “Hoe verifiëren we digitale waarheidsclaims structureel? Ik denk dan aan blockchain-achtige waarmerken of iets van een keten van digitale handtekeningen. We moeten het bewijsrecht upgraden.”
