In iedere aflevering bespreekt Martijn Bennis in 25 tot 30 minuten een strafzaak met twee burgerjuryleden. Ze onderzoeken onder meer wat opvalt aan de feiten, hoe de juryleden kijken naar de persoonlijke omstandigheden van de verdachte en welke beslissing ze zelf zouden nemen. Daarna gaan ze in gesprek met een rechter die uitlegt hoe het vonnis tot stand is gekomen. De eerste aflevering is 14 november gepubliceerd op diverse podcastplatforms.
De rechtbanken betalen elk vijfduizend euro aan de podcastmakers, omdat het project anders niet van de grond zou komen. Daarna moet de podcast op eigen benen staan. “We willen de rechtspraak breed toegankelijk maken zodat mensen weten wat we doen en wat de afwegingen zijn,” legt rechtbankpresident Robine de Lange-Tegelaar (Den Haag) uit. De rechtbank draagt afgedane strafzaken aan, de podcastmakers kiezen daaruit. Later kunnen ook andere rechtsgebieden aan bod komen, zoals civiele en bestuurszaken.
De rechtbankpresidenten vinden het belangrijk dat mensen de kans krijgen zich in te leven in een zaak. “Dan kunnen ze de afwegingen die wij eerder moesten maken ook zelf maken,” licht De Lange-Tegelaar toe. “Het is een andere manier om ons werk onder de aandacht te brengen van ons publiek.”
Strenger
Opvallend aan de podcasts is dat burgers vaak milder oordelen dan de rechter. Mendlik: “Er wordt gezegd dat wij rechters soft zijn. Maar de burgerjury vindt dat wij strenger zijn dan zijzelf.” De Lange: “Als je het hele verhaal kent, inclusief de persoonlijke omstandigheden van de verdachte en de context waarin alles heeft plaatsgevonden, kom je tot een meer afgewogen oordeel.”
Hoewel er al veel juridische podcasts zijn (alleen al de Rechtspraak heeft er zes, waaronder de Staat van het Strafrecht) heeft Recht Doen een toegevoegde waarde, meent Mendlik: “Het gaat hier om niet-juridisch geschoolde mensen die kijken naar een zaak.”
Onderzoeken van de Rule of Law concluderen keer op keer dat het vertrouwen van burgers in de onafhankelijkheid van de Nederlandse rechtspraak groot is. “We staan stevig in onze schoenen, maar je moet nooit achterover leunen,” meent De Lange-Tegelaar. “Je moet dat vertrouwen onderhouden. De maatschappij vraagt om transparantie.”
Mendlik voegt daaraan toe dat er krachten in de samenleving zijn die de derde staatsmacht aanvallen. “Als je kijkt wat er op X heen en weer gaat, dan moet je actiever naar buiten treden als Rechtspraak. En zeggen wat er echt aan de hand is.”
Fascinatie voor misdaad en straf
De onafhankelijkheid van de journalisten die de podcast maken is volgens beide presidenten gewaarborgd omdat de rechtbanken alleen de zaken aandragen en geen invloed hebben op hoe de podcasts worden gemaakt. Dat vindt ook podcastmaker Martijn Bennis: “De rechtbanken kiezen de zaken, maar wij opereren onafhankelijk.”
Bennis werkte als journalist voor AD, is oud-directeur van ANP en is nu freelance contentmaker. Hij heeft een fascinatie voor misdaad en straf. “Eigenlijk voor menselijk gedrag in zijn algemeenheid en waar het uit de rails loopt in het bijzonder, en hoe we daar als samenleving mee omgaan.”
“Mensen hebben vaak al een mening als ze een krantenkop hebben gelezen,” constateert Bennis. “In de podcasts kunnen we burgers meer vertellen over een zaak, zodat ze een genuanceerder beeld krijgen.” Hij vindt dat de journalistiek net als de Rechtspraak een maatschappelijke opdracht heeft. Hij wil met de podcasts bijdragen aan vertrouwen in de rechtspraak.
Emotie horen
Aan het begin van de podcasts vraagt Bennis de burgerjuryleden een eerste, gevoelsmatige reactie op een kort bericht over de zaak die wordt besproken. “Ik wil iets van hun emotie horen. Daarna gaan we meer licht werpen op de zaak: wat de persoonlijke omstandigheden zijn van de verdachte, wat de werkwijze van de dader was, wat de bewijsmiddelen zijn. Vervolgens vragen we wat een passende straf is. Pas dan bespreken we de zaak met een rechter. Die vertelt wat het Openbaar Ministerie heeft geëist, wat de advocaat heeft bepleit en wat het vonnis van de rechtbank was. Dan volgt de nabespreking met de rechter.”
Dat burgers vaak milder zijn dan rechters had Bennis niet verwacht. “Er is meer nuance dan ik tevoren had gedacht. Het gebeurt best vaak dat ze lager zitten dan de rechter.” Robert Verkerk, die als producent optreedt, ziet dat veel mensen een verkeerd beeld van rechtspraak hebben. “Als rechters het uitleggen, begrijpen burgers het vaak wel. In de podcasts zien we dat mensen milder straffen omdat ze meer feiten kennen.” Verkerk spreekt in dit verband over ‘het rechtsgevoel bij de rechtsgang brengen’. In de tien podcasts zijn tien verschillende zaken besproken met twintig burgers. De juryleden zijn afkomstig uit het hele land en alle lagen van de bevolking.
Martijn Bennis denkt dat de podcasts bijdragen aan vertrouwen in rechters. “Mensen die naar ons luisteren gaan zich onvermijdelijk meer verdiepen in de zaak en krijgen een evenwichtiger beeld van hoe een rechter naar een zaak kijkt en tot een sanctie komt.” Verkerk: “Sommigen denken dat rechtspraak nattevingerwerk is. Je hoopt dat mensen luisteren en denken: ‘Zo makkelijk is het niet om recht te spreken, de rechter moet zich ook aan de wet houden’.”
Overlevingsdrang
De behandelde zaken variëren. In één geval ging het om een postbode die iemand doodreed. Een andere zaak betrof een minderjarige jongen die met vuurwerk een school in brand heeft gestoken. Als lid van de lezersjury moest rijksambtenaar en imam Mohammed Abdulahi (32) uit Rotterdam oordelen over een dodelijke steekpartij. “Iemand probeerde een jongeman op straat te beroven, maar sloeg in paniek op de vlucht toen het slachtoffer zich verdedigde. Het slachtoffer achtervolgde degene die hem wilde beroven, pakte het mes af en bracht hem met messteken om het leven. Ons werd gevraagd hoe wij recht zouden doen aan deze casus. De opdracht was: ‘niet moreel verheven willen doen, niet de jurist willen uithangen, gewoon onderbuikgevoel’. Dat was voor mij ‘eigen schuld dikke bult’. Als je beroofd wordt, is het logisch dat je voor jezelf opkomt.” Hij vindt het begrijpelijk dat iemand die met de dood wordt bedreigd, doorslaat in zijn zelfverdediging. “Dat zou mij uit overlevingsdrang ook kunnen gebeuren.”
Tijdens het uitdiepen van de feiten werd uitgelegd dat de jongeman de berover negen keer had gestoken en werd de vraag gesteld of dat nog wel zelfverdediging is. Ook daarna bleef Abdulahi bij zijn standpunt. “Ik probeer niet te redeneren vanuit feiten of moeilijke verhalen, maar gewoon vanuit het gevoel. Als iemand met de dood wordt bedreigd, dan is elke volgende handeling te begrijpen vanuit overlevingsdrang. Daar hield ik aan vast.”
Noodweerexces
Hij wilde daarom dat de verdachte vrijuit ging: ontslag van rechtsvervolging wegens noodweerexces. Die termen kende hij niet, maar hij zat met zijn oordeel precies op de lijn van de rechter die ook voor noodweerexces ging. Dat houdt in dat iemand, uit paniek of hevige gemoedsbeweging veroorzaakt door een aanval, de grenzen van de noodzakelijke verdediging (noodweer) overschrijdt. Abdulahi had een veroordeling in dit geval onrechtvaardig gevonden. “Dan staat de verdachte terwijl hij er nooit om heeft gevraagd, bekend als een moordenaar en is heel zijn leven kapot,” licht hij toe. Hij trekt de conclusie dat het rechtssysteem in deze zaak heeft gewerkt.
Voor hem was meewerken aan de podcast een interessant kijkje in de keuken van de Rechtspraak. “Je hoort bij het koffieapparaat mensen wel zeggen dat ze het niet eens zijn met de rechter. Maar in deze zaak zie je dat de rechter al die getuigenissen moet aanhoren en moet zoeken naar de waarheid zonder emotie te tonen. De ouders van de gestorven jongen krijgen in de rechtszaal te horen dat het de eigen schuld van hun zoon is, en dat moet de rechter hard weten te maken. Dat lijkt me zenuwslopend. Ik heb veel respect gekregen voor rechters.”
