Jaap Winter (VU): “Jurist moet verder kijken dan de regels”

Delen:

Jaap Winter“Wij juristen bleven in de financiële crisis heel lang buiten schot, maar waar was onze integriteit? Wat hebben wij werkelijk gedaan om de problemen te voorkomen? Te weinig, mezelf inbegrepen”, aldus Jaap Winter, oud-advocaat, hoogleraar ondernemingsrecht aan de Universiteit van Amsterdam en voorzitter van het College van Bestuur van de Vrije Universiteit, in een interview in het julinummer van Mr.

“Juristen moeten meer doen dan de regels netjes toepassen binnen de grenzen van de wet”, stelt Jaap Winter. Precies dat ging er fout in de financiële crisis, betoogde hij begin dit jaar op het vijfde Landelijk Juridische Jaarcongres. “Als we alleen kijken of iets juridisch kan, zonder oog voor de maatschappelijke consequenties, dan falen we als juristen”, zei hij toen. Hij verwees daarbij onder andere naar de bankiers van Goldman Sachs die mandjes derivaten verkochten waarvan ze wisten dat die in waarde zouden dalen. Toen ze daarvoor ter verantwoording werden geroepen, reageerden ze dat ze geen enkele wet hadden overtreden. Veel juristen hadden dezelfde reflex.

“Maar dat verweer voldoet niet”, vindt Winter. “Wij juristen bleven in de financiële crisis heel lang buiten schot, maar waar was onze integriteit? Wat hebben wij werkelijk gedaan om de problemen te voorkomen? Te weinig, mezelf inbegrepen. Ofwel we wisten dat financiële producten niet deugden en we deden niets. Of we wisten het niet en begrepen niet wat we regelden. In beide gevallen hebben we als beroepsgroep gefaald. (…) Juristen hebben, nog steeds, vaak het gevoel dat ze ver afstonden van de inhoudelijke beslissingen die hebben geleid tot de financiële crisis. Hen is ook nooit gevraagd wat de gevolgen waren van de credit default swaps en de collateralized debt obligations. De juristen hebben alleen maar moeten beoordelen of deze producten binnen het raamwerk van de wetgeving pasten. Daardoor hebben ze lang de verantwoordelijkheid van zich af kunnen schuiven.”

Zelfreflectie

Winter was zelf advocaat (bij De Brauw Blackstone Westbroek) op het moment dat de financiële crisis uitbrak. Heeft hij er destijds wel eens iets over gezegd? “In het najaar van 2009 heb ik bij de opening van ons kantoor in Amsterdam ongeveer hetzelfde verhaal gehouden dat ik afgelopen januari hield. Ook toen heb ik het gehad over integriteit. Dat begrip behelst meer dan het naleven van de regels, het gaat om het eren van je woord. Maar als de hele wereld een bepaalde kant op beweegt en daar heilig in gelooft, is het lastig je aan die beweging te onttrekken. Juist op dat moment moeten juristen de vraag stellen of het verstandig is die beweging te maken, ook met het oog op de gevolgen voor anderen. Juristen moeten oppassen dat ze niet bijdragen aan wat regulatory crowding out wordt genoemd; het volgen van de regels zonder nog na te denken over de gevolgen van je gedrag.”

Sinds de financiële crisis in 2008 uitbrak krijgen vooral bankiers de wind van voren. Rond hun juridische adviseurs, die al die jaren in het kielzog van de banken richting Zuidas trokken, bleef het opvallend stil. Te stil, volgens Winter. “Er zijn twee reacties op een grote crisis als deze”, zegt de oud-advocaat. “De eerste is om je heen kijken wie je de schuld kunt geven anders dan jezelf. De tweede is gericht op het systeem; wat was er fout aan het systeem en hoe fiksen we dat? Dat zijn twee bijna emotionele reacties die voorbijgaan aan zelfreflectie. Ik herinner me nog dat op 15 september 2008, de dag dat Lehman Brothers failliet ging, de Duisenberg School of Finance werd geopend in de Beurs van Berlage. Ik was de eerste decaan van die school. Een week of zes later kwam Michael Jensen, een beroemde Harvard-econoom, een lezing houden over integriteit. We zaten in de grote congreszaal van ABN Amro. Ter introductie stelde ik de aanwezigen de vraag wie van ons het veel beter zou hebben gedaan als we op de plekken hadden gezeten waar het mis was gegaan. Wie zou weerstand hebben geboden aan de grote krachten van de markt? Ik ben er niet zeker van dat ik die weerstand had kunnen opbrengen. Dat ik krachtig genoeg had kunnen zeggen dat we het helemaal verkeerd deden. Het is achteraf altijd makkelijk oordelen, vooral over anderen.”

Praktische wijsheid

Om deze reflex in de toekomst te voorkomen, pleit Winter ervoor morele vraagstukken expliciet in de opleiding van juristen op te nemen. Nadenken over bijvoorbeeld Aristoteles’ deugdenleer is waardevol, zegt hij, vooral in de context van het actuele strafrecht, bestuursrecht of ondernemingsrecht. “In de grenzeloos gevarieerde werkelijkheid is praktische wijsheid nodig, het vermogen om onderscheid te maken naar gelang de context van de situatie. Dat vermogen is niet een kwestie van intellectueel begrijpen, maar vraagt oefening, fouten maken en daarvan leren.”

Winter roept de juridische opleidingen op meer aandacht te schenken aan de maatschappelijke implicaties van het recht. “Veel mensen vinden dat de bestaande opleidingen te veel zijn gericht op de juridische techniek, op het toepassen van de regels en te weinig op het effect daarvan in de werkelijkheid. Voor dat laatste is ook andere kennis nodig, maar het blijkt moeilijk die kennis in het curriculum te integreren.” Het zogeheten civiel effect speelt daarbij een rol. Om te worden toegelaten tot de togaberoepen – rechtspraak, advocatuur en Openbaar Ministerie – moet een strak omlijnd curriculum worden doorlopen, waarin de aandacht nagenoeg uitsluitend is gericht op het begrijpen van het positieve recht. “Daar zit een spanning”, zegt Winter. “Juristen, niet alleen in togaberoepen, moeten natuurlijk de basis van het recht beheersen, dat is hun vak. Maar het harnas van het civiel effect dreigt een soort juridische techneuten op te leveren die niet wordt geleerd verder te kijken dan de wet lang is.”

Lees het gehele interview met Jaap Winter in het nieuwe nummer van Mr. dat dinsdag 5 juli verschijnt.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven