Stormachtig: zo mag de opkomst van AI-gebruik door juridische professionals inmiddels gerust worden genoemd. Steeds meer kantoren, bedrijven, organisaties en instituten wagen de sprong en implementeren AI-tools om bijvoorbeeld efficiënter te gaan werken. Maar hoe pas je AI veilig, verantwoord en effectief toe bij juridisch werk? Welke tooling heb je daar als jurist voor nodig? En hoe gebruik je die in de praktijk?
Met dergelijke leervragen zijn de aanbieders van juridische opleidingen en cursussen tegenwoordig druk in de weer. Want kennis over AI-inzet ontwikkelt zich snel, net als de tools zelf, en veroudert dus ook snel. Vier opleiders vertellen wat zij juristen dit cursusjaar biedenals het gaat om AI-gerelateerd trainingsmateriaal: Ellen Hoofs van Lefebvre Sdu, Eugenie van Schalkwijk en Marloes Nijhuis van E-WISE (PO-Online en PE-Academy), Mark Zijlstra en Esmée Baljet-Kuyt van ICTRecht, en Carole Huntjens van Kyden.
Prompten
“Er is vooral veel vraag naar praktische training over het prompten, waarbij we de vraag momenteel zien verschuiven van de basisbeginselen naar het geavanceerdere prompten. Daarnaast wordt er veel gevraagd naar mogelijkheden om AI in te zetten voor procesoptimalisatie en automatisering van juridische werkzaamheden”, vertelt Ellen Hoofs, opleidingsmanager bij Lefebvre Sdu, over het actuele trainingsaanbod dat van doen heeft met AI en technologie. Lefebvre Sdu richt zich met nadruk op fysieke opleidingen, maar heeft ook digitaal aanbod en verzorgt incompanytrainingen over AI-gebruik. “Dat aanbod varieert van aspecten op het gebied van AI-compliance, zoals de AI-geletterdheid die de Europese AI-verordening sinds februari verplicht stelt, tot aan praktische vaardigheden. Prompten, verantwoord omgaan met generatieve AI en verschillende tools optimaal inzetten.”
Het uitgangspunt van Lefebvre Sdu is om voor juristen in elke fase van hun AI-ontwikkeltraject een passend aanbod te hebben, legt Hoofs uit. “Juristen moeten zich, meer dan ooit, snel ontwikkelen om ervoor te zorgen dat ze de mogelijkheden die AI biedt verantwoord en optimaal inzetten in hun praktijk. We begeleiden ze daarom in hun AI-ontwikkelproces, met een leerlijn vanuit de pure basis naar meer verdiepende, geavanceerde onderwerpen. Ook ondersteunen we juridische organisaties met onze incompanytrainingen bij het vormgeven en implementeren van een AI-strategie en -beleid.”
Slimme combinaties
In de praktijk ziet Hoofs dat juristen kritisch zijn als het gaat om het in gebruik nemen van nieuwe tools of werkwijzen. “En dat is ook goed en gezond, want je zult de output van AI altijd moeten controleren. Overigens: die kritische houding remt juristen uiteindelijk niet af in hun adoptie van AI, merken we.”
Lefebvre Sdu adviseert niet om specifieke AI-tools wel of juist niet in gebruik te nemen, maar wil juristen in staat stellen om vooral zelf die keuze op een verantwoorde wijze te maken. “We hebben al een groot aantal kantoren en organisaties ondersteund met AI-implementaties en het stimuleren en vormgeven van AI-geletterdheid. Hoe om te gaan met AI-tooling is een van de onderwerpen die dan aan de orde komt. We schetsen de voor- en nadelen van de verschillende AI-tools en geven juristen handvatten waarmee ze met deze AI-tools slimme combinaties kunnen maken, passend bij hun praktijk.”
Assistent
Lefebvre Sdu biedt ook een eigen juridische AI-assistent aan, met een toepasselijke naam: GenIA-L. Deze juridische AI-assistent combineert generatieve AI met de inhoud van betrouwbare bronnen in zoekmachine Rechtsorde. Daarmee richt GenIA-L zich heel specifiek op het doen van juridisch onderzoek in betrouwbare literatuur.
In het najaar start bij Lefebvre Sdu de nieuwe cursus Organiseren van AI-geletterdheid, die zowel voor advocaten, bedrijfsjuristen als notarissen relevant is. Daarnaast blijft de opleider digitaal leermateriaal aanbieden, bijvoorbeeld in de vorm van webinars die ook kunnen worden teruggekeken. Een van de meest recente is het webinar AI als gamechanger van eind juni, waar onder meer vanuit de NOvA ingegaan werd op de kansen én risico’s van AI in de juridische dienstverlening.
“Die online webinars, waar veel belangstelling voor is, zitten dicht op de actualiteit”, licht Hoofs toe. “Met een multidisciplinair AI-team werken we bij Lefebvre Sdu zowel aan de doorontwikkeling van onze eigen AI-tool, GenIA-L, als aan een gevarieerd aanbod aan AI-opleidingen. Door vanuit diverse disciplines de AI-ontwikkelingen in de juridische markt op de voet te volgen en erop te anticiperen, bundelen we onze krachten. Met als doel: juristen optimaal ondersteunen in hun werk.”
Binnen een uur aan de slag
Ook online opleider E-WISE – de organisatie achter PO-Online en PE-Academy – speelt met zijn aanbod steeds meer in op het groeiende belang van AI-gebruik in de juridische sector. Eugenie van Schalkwijk, manager Content & Innovation, noemt AI dan ook een belangrijke pijler in de ontwikkeling van nieuw opleidingsaanbod. “Voor advocaten en notarissen hebben we diverse cursussen online staan, met verschillende AI-experts. Dat aanbod gaan we op korte termijn uitbreiden, onder andere met meerdere nieuwe cursussen over hoe je AI concreet toepast.”
Het principe van deze cursussen van PO-Online en PE-Academy is dat juristen direct praktisch aan het werk kunnen met het geleerde, vertelt Marloes Nijhuis, content- en productmanager. “Het is zoveel mogelijk op de praktijk toegespitst, met als uitgangspunt dat je binnen een uur zelf aan de slag kunt.”
Up-to-date
Omdat de ontwikkelingen op AI-gebied elkaar razendsnel opvolgen, zorgen PO-Online en PE-Academy doorlopend voor updates en nieuw materiaal in hun digitale omgevingen. “Meerdere keren per jaar verzorgen we AI-Updates”, licht Van Schalkwijk toe. “Wij hebben eigen opnamestudio’s die het mogelijk maken om snel in te spelen op actuele ontwikkelingen, efficiënt op te schalen en aan te sluiten bij leerbehoeften van cursisten. Deze updates zijn korte cursussen met AI-experts waarin we inspringen op actualiteiten. Dé manier om altijd up-to-date te blijven.”
Elke cursus is afgestemd op de praktijk en de leerbehoefte van de specifieke professie. Op dit moment staan er bijvoorbeeld cursussen online met uitleg over effectief prompten, concrete toepassingsmogelijkheden en uitleg over AI-tools zoals die nu beschikbaar zijn voor advocaten en notarissen. Maar ook die tools veranderen continu. “Omdat de ontwikkelingen zo snel gaan, zorgen wij continu voor nieuwe updates. Is er nieuwe informatie beschikbaar? Dan ontwikkelen wij snel nieuwe cursussen – met experts die van de hoed en de rand weten – zodat juristen altijd beschikken over actuele kennis én handvatten om AI verantwoord in te zetten.”
Spanningsveld
Als het om cursussen op het gebied van AI gaat, ziet Van Schalkwijk onder juristen een spanningsveld tussen innovatie en compliance. “Juristen willen fouten voorkomen en risico’s vermijden. Maar de wens om te leren is er wel heel sterk. Juristen willen kritisch denken, zelf beslissen en zich ontwikkelen. In de context van AI-gebruik heb je dan digitale geletterdheid nodig. Je moet eerst de basis op orde brengen, en daarna je kennis bijhouden en op de hoogte blijven van actualiteiten. In beide voorziet ons aanbod.”
Naast die pure kennis heb je echter ook specifieke skills nodig om AI goed, veilig en verantwoord in te zetten, vult Nijhuis aan. “Ethisch bewustzijn, bijvoorbeeld. Welke keuzes maak je als het om AI-inzet gaat? En als je het gebruikt, waar let je dan op? Je hebt lef nodig om nieuwe technologieën te omarmen, en je moet tegelijkertijd de grenzen goed bewaken, zodat het veilig en verantwoord blijft. Die ontwikkeling faciliteren we ook met onze cursussen.”
Korte specials
Korte updates met veel focus op actuele ontwikkelingen: dat recept passen PO-Online en PE-Academy ook toe voor niet-AI-gerelateerd cursusmateriaal. Deze zogeheten specials, die per stuk ongeveer een uur duren, worden erg enthousiast ontvangen door cursisten, vertelt Nijhuis. Een nieuw concept binnen de specials is het Vragen(v)uurtje, legt ze uit. Daarvan verscheen onlangs de eerste editie.
“Cursisten konden allerlei vragen stellen aan strafrechtadvocaat en docent Willem Jan Ausma. In de cursus beantwoordt Ausma uitgebreid de gestelde vragen. Soms zijn die heel breed, en soms juist heel specifiek, maar altijd interessant voor vakgenoten uit de strafrechtpraktijk. We breiden dit format in de toekomst mogelijk ook uit naar andere rechtsgebieden en onderwerpen, zoals legal AI.”
Podcast voor punten
Tot slot staan ook innovatieve, makkelijk te consumeren leervormen centraal in het aanbod van PO-Online, dat om die reden dit najaar start met een vernieuwd format: Podcast voor Punten. Van Schalkwijk: “Daarin bieden we actualiteiten en recente rechtspraak in podcast-vorm aan. Zodat je als advocaat, ook als je het de hele dag druk hebt, even tijdens het wandelen of onderweg naar huis snel en gericht aan je eigen ontwikkeling kunt werken. Zo kun je bij ons nascholen op jouw voorwaarden. Want nascholen moet ook leuk zijn.”
Pijler
Ook bij ICTRecht geldt AI als een van de focuspunten in het opleidingsaanbod voor het komende cursusjaar. “Sterker nog, het is een van onze opleidingspijlers”, zegt Esmée Baljet-Kuyt, Head of Academy. Het huzarenstukje van het aanbod van ICTRecht is de opleiding tot Certified AI Compliance Officer (CAICO), die het bedrijf inmiddels al door meer dan 700 cursisten succesvol afgerond zag worden. “Daar zijn we heel trots op, want zij kunnen daarmee AI-gebruik in hun organisatie of kantoor een stap verder brengen.”
Ook bij ICTRecht komen leervragen die te maken hebben met prompt engineering en het selecteren van de ‘juiste’ tools veelvuldig voorbij. “Maar ook de complexere vraagstukken”, legt Mark Zijlstra, Head of Legal Technology, uit. “Zoals hoe je een AI-implementatie in je kantoor of organisatie in één keer goed uitvoert, of hoe je er überhaupt draagvlak voor creëert. En natuurlijk over verantwoord en veilig gebruik. De leervragen gaan van praktisch naar juridisch naar meer technisch van aard.”
Uitdagingen
Om aan al die vragen recht te doen, ontwikkelt ICTRecht op dit moment een geheel nieuwe AI-opleiding voor juristen. Zijlstra ziet daarbij twee belangrijke uitdagingen waarmee juristen momenteel te maken hebben: “Enerzijds de juridische eisen bij AI-gebruik. Je moet bijvoorbeeld conform de AI-verordening aan risico- en kwaliteitsmanagement doen. Maar dat is niet iets wat je tijdens je rechtenstudie hebt geleerd.”
Ten tweede is er de praktische kant en het voorkomen van valkuilen. “AI-output is heel zelfverzekerd, daar laten juristen zich nog weleens door misleiden. Maar die output moet je zelf controleren, aanvullen, verbeteren. Je moet AI niet voor jou laten werken, maar je moet ermee samenwerken. Als je AI-assistent een acht scoort, moet jij die twee ontbrekende punten toevoegen.”
Comfortzone
Baljet-Kuyt merkt in de praktijk dat er wel degelijk innovatiedrang is bij juristen, maar dat het soms moeilijk voor ze is om bestaande werkpatronen te veranderen. “Het beeld dat juristen dinosauriërs zijn, klopt niet. Maar binnen je kantoor een ingrijpende innovatie doorvoeren, vergt ook een stuk verandermanagement. En het vraagt van juristen dat ze buiten hun comfortzone durven stappen.”
Meer technische kennis over hoe AI onder de motorkap nu eigenlijk werkt, doet dan wonderen, legt Baljet-Kuyt uit. Als juristen begrijpen hoe iets werkt, zijn ze eerder overtuigd om er serieus mee aan de slag te gaan. “Maar dat is niet de makkelijkste stof, want de werking van moderne AI-systemen is complex. Toch bieden we dat soort trainingsmodules aan en worden ze goed ontvangen door juristen. We voegen elementen toe in onze programma’s die ervoor zorgen dat we juristen breder opleiden, dus ook de soft skills en ook die technische bagage.”
“Dat is bijvoorbeeld heel relevant voor bedrijfsjuristen”, voegt Zijlstra toe. “In hoeverre kun je aan de directie uitleggen dat AI-inzet binnen de organisatie veilig en verantwoord gebeurt? AI-geletterdheid is een wettelijke eis, dus komt op het bordje van de bedrijfsjurist. En dan is het geen optie om te zeggen: we doen niets met AI. Je moet technische wet- en regelgeving begrijpelijk kunnen communiceren naar stakeholders en kunnen toepassen op je eigen situatie.”
Morele adviseur
Bij Kyden ziet Carole Huntjens, Business Unit Lead Legal, de opkomst van AI leiden tot tal van achterliggende leervragen en ontwikkelbehoeften bij cursisten en organisaties. Vanuit de Tech Meets Law (TML) Academy – een samenwerking tussen Kyden en onderwijsinstituut CPO – biedt de opleider al sinds enkele jaren diverse AI-gerelateerde trainingen aan. Afgelopen jaar stond vooral in het teken van bewustwording, vertelt Huntjens: “Hoe ga je met AI-output om? Begrijp je alles wat eruit komt, hoe beoordeel je het en hoe zet je het in? Daar heb je als jurist een verantwoordelijkheid in, een poortwachtersrol waarbij ook ethische vraagstukken van belang zijn. De jurist wordt dan als het ware een morele adviseur.”
Een uitdaging waar veel advocaten en notarissen zich in de praktijk mee geconfronteerd zien, is de cliënt die zelf AI gebruikt en daarop zijn verwachtingspatroon heeft aangepast, zegt Huntjens. “Hoe ga jij je dan als advocaat of notaris onderscheiden met je kennis? Je cliënt is bijna net zo vaardig in AI-gebruik als jij, of misschien wel vaardiger. Maar met jouw knowhow moet jij juist de adviseur blijven. Jezelf aanpassen aan een wereld die steeds meer AI gebruikt, is misschien wel net zo belangrijk als effectief AI-gebruik zelf.”
Ondernemerschap
In het verlengde daarvan ziet Huntjens ondernemerschap als een van de belangrijkste ontwikkelpunten van dit moment. “Dat is echt een van de grootste vraagstukken waarover we aanvragen binnenkrijgen. Hoe houd ik mijn kantoor of organisatie interessant voor de nieuwe, jonge generatie, die met AI opgroeit? En hoe houd ik straks cliënten tevreden die AI-inzet heel belangrijk vinden en die van mijn kantoor verlangen dat we er efficiënt mee werken?”
Het wordt voor elk kantoor steeds lastiger om goede cliënten én juristen binnen boord te houden, weet Huntjens. Om vers afgestudeerde juristen, die hun hele studie al op met AI hebben gewerkt, straks te kunnen werven, moet je als kantoor interessant genoeg voor ze zijn. “Bijvoorbeeld door ze vrij besteedbaar trainingsbudget aan te bieden, dat ze naar eigen inzicht kunnen inzetten. Daarmee bied je toekomstperspectief. Het kantoor verzorgt de verplichte cursussen, maar geeft je tevens de ruimte om te ontwikkelen wat voor jou belangrijk is.”
Stressbehendig en grensrespecterend
Hoewel Huntjens signaleert dat de verschillen tussen de verschillende generaties juristen kleiner worden als het gaat om het effectief kunnen inzetten van AI, ziet ze wel dat organisaties en kantoren soms moeite hebben om mee te bewegen met andere nieuwe trends, bijvoorbeeld innovatie in het bedrijfsmodel. “Uiteindelijk wil je een kantoor dat duurzaam richting de toekomst kan. Een heel goede tool daarvoor is intervisie: dat biedt een uitgelezen kans om de inventariseren waar je staat als kantoor. Met welke dilemma’s worstelen jullie? Daar gaan we tijdens intervisietrajecten over in gesprek, om training en begeleiding op maat te kunnen aanbieden. Dat kan met de omgang met nieuwe digitale middelen te maken hebben, maar het kunnen ook heel andere vraagstukken zijn.”
Bij veel kantoren en bedrijven blijken werkdruk en een veilige werkomgeving dan cruciale gespreksonderwerpen. Het gaat in dat kader in het publieke debat vaak over ‘grensoverschrijdend gedrag’ en ‘omgaan met werkstress’, maar Huntjens draait het graag om. “Wij willen juist dat je stressbehendig wordt, in plaats van stressbestendig. En we hebben het over grensrespecterend gedrag, in plaats van het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag. De jonge generatie juristen wil gehoord worden, meebeslissen en betrokken zijn. En ze zijn minder hiërarchisch ingesteld, waardoor ze bijvoorbeeld directe kritiek als een aanval kunnen ervaren. Als de kaders van de omgang met elkaar helder zijn, helpt dat vaak enorm – maar soms moet je juist ook weer buiten die kaders durven kleuren.”
