Differentiatie is de toekomst voor het strafrecht. Dat zegt procureur-generaal Annemarie Penn-te Strake in een interview in Mr. Eerst een goede diagnose stellen, dan een straf op maat. Daarnaast moet er meer worden samengewerkt in multidisciplinaire teams. “De aanpak van maatschappelijke problemen is niet exclusief voor het OM.”
Annemarie Penn-te Strake is sinds 2012 procureur-generaal. Ze is onder meer verantwoordelijk voor beleidsontwikkeling op het terrein van jeugd, executie, stafvorderingsrichtlijnen en huiselijk geweld. Daarvoor werkte ze twintig jaar lang in de rechtspraak. In 2006 maakte ze de overstap naar het Openbaar Ministerie (OM) en werd hoofdofficier in Maastricht.
Onlangs is Penn-te Strake benoemd tot informateur in Maastricht. Dat leverde forse kritiek op. Volgens verschillende wetenschappers is het onverstandig dat zij zich met de politiek gaat bemoeien. Het OM vindt dat Penn-te Strake geen enkele blaam treft. “Het gaat om een procesbegeleidende functie, zij neemt geen politieke standpunten in”, aldus een woordvoerder tegenover De Telegraaf. Het interview met Mr. vond plaats voor deze benoeming dus dit onderwerp komt verder niet ter sprake.
Volgens Penn-te Strake vraagt de strafrechttoepassing in toenemende mate om differentiatie, ook in het jeugdrecht. “Jeugdige criminelen zouden eerst gediagnosticeerd moeten worden om beter en effectiever op te kunnen treden. We zouden van te voren moeten kunnen vaststellen of iemands gedrag nog te beïnvloeden is of niet. Een groot deel van onze jeugdige criminelen blijkt zwakbegaafd te zijn en ongevoelig voor gevangenisstraf. Heeft het dan zin hen in de gevangenis te stoppen? Moeten we dan niet eerst wat anders doen? Of daarna, ook? Als je echt wilt dat gedrag verandert, heb je meer dan vergelding nodig, zeker als mensen ongevoelig blijken voor die vergelding. We moeten veel meer kijken naar de mate waarin iemand nog ontwikkelbaar is en daarop onze sancties afstemmen. Dat kan betekenen dat iemand van drieëntwintig op basis van het jeugdstrafrecht een begeleidingstraject krijgt aangeboden en iemand van zestien die ongevoelig blijkt voor gedragsinterventies op basis van het volwassenenrecht wordt aangepakt. Dat verschil moeten we durven maken.”
Niet exclusief
Penn-te Strake benadrukt dat de aanpak van maatschappelijke problemen niet exclusief voor het OM is. “Ik ben een groot voorstander van multidisciplinaire samenwerking, bijvoorbeeld als het gaat om seksueel misbruik van kinderen, kindermishandeling en huiselijk geweld. We hebben in Nederland 200.000 ernstige gevallen van huiselijk geweld per jaar. Ieder jaar overlijden er vermoedelijk tussen de veertig en zestig kinderen aan de gevolgen van huiselijke geweld. We hebben 120.000 gevallen van mishandelde kinderen per jaar en dat zijn dan nog alleen maar de gevallen die we kennen. Dit is een heel groot maatschappelijk probleem en daar moeten we wat aan doen. In Amerika bestaan al lang de zogeheten family-justice centers, die nu ook in Nederland opkomen. Daar loopt van alles rond: politie, de officier van justitie, de kinderpsychiater, de gezinstherapeut… Wie zich als slachtoffer meldt, tekent een verklaring dat iedereen alle informatie mag opvragen die maar nodig is en er is een wettelijke plicht om informatie te delen in een team als er een vermoeden is van kindermishandeling of misbruik. Geen organisatorische schotten meer, geen belemmeringen op het gebied van privacy, maar een systeem met een eigen dynamiek. Die centra zijn ingebed in de gemeente en wat dat betreft is de nieuwe wet op de jeugdzorg een kans die we moeten grijpen, denk ik. We hebben allemaal één doel, namelijk om kindermishandeling en seksueel misbruik te voorkomen. Daar gaat het om.”
Onvolkomen
Dat het slachtoffer een plaats heeft gekregen in het strafproces vindt Penn-te Strake niet meer dan vanzelfsprekend. “Wat mij betreft gaan we daarin nog een stap verder. Het slachtoffer moet gewoon kunnen zeggen wat hij te zeggen heeft en dat mag van mij ook gaan over de strafmaat. Al roept iemand dat het levenslang moet zijn, of erger. De rechter moet in staat zijn om daarmee professioneel om te gaan en de officier eveneens. Het is de taak van de officier van justitie om valse verwachtingen bij te stellen en in aanloop naar de zitting het slachtoffer goed te informeren. Dat is niet altijd gemakkelijk. Ouders wier kind is vermoord kampen met zo’n groot verdriet. Soms is een gesprek met zo’n ouder gewoon moeilijk voor een officier. Toch zullen onze officieren daarmee moeten dealen. Ook om uit te leggen dat het strafrecht onvolkomen is. Het strafrecht is niet meer dan een afspraak die we ooit met elkaar hebben gemaakt om de samenleving op een bepaalde manier in te richten. Het is geen oplossing voor al het verdriet.”
Financiële sancties
Haar PG-collega Marc van Nimwegen heeft onlangs bepleit dat criminelen vaker en harder financieel aangepakt moeten worden. De voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak reageerde daar kritisch op: de top van het OM zou zich volgens haar niet moeten uitlaten over strenger straffen. Penn-te Strake: “Ik heb me daarover verbaasd. Wij weten heel goed wat effectief is en bij die zware criminelen schiet je weinig op met jaren gevangenisstraf. Natuurlijk heeft de samenleving behoefte aan vergelding. Als de samenleving gevangenisstraffen wil, hebben we daar rekening mee te houden. Tegelijk zijn wij wel verantwoordelijk voor een efficiënte, effectieve, snelle en doeltreffende strafrechtspleging. En dat betekent dat we moeten differentiëren. Als financiële sancties doeltreffender zijn, moet je dat doen.”
Lees het gehele interview met Annemarie Penn-te Strake in het nieuwe nummer van Mr. dat aanstaande vrijdag 28 maart verschijnt.
