De rechterlijke macht is haar zelfvertrouwen kwijtgeraakt. Zij is te gevoelig voor kritiek van publiek, media en politiek en is daardoor zelf gaan geloven in de negatieve beeldvorming die de media heeft gecreëerd. Dat concluderen journalisten Jelle van der Meer en Hella Rottenberg naar aanleiding van hun onlangs verschenen boek Opwaaiende toga’s.
Een klein jaar lang liepen de journalisten Jelle van der Meer en Hella Rottenberg mee met de Rechtbank en het Openbaar Ministerie in Haarlem. Het was nog niet zo eenvoudig hier toestemming voor te krijgen. Parket en Rechtbank vonden het boek dat Van der Meer en Rottenberg wilden schrijven een mooi initiatief, maar wilden wel controle over de tekst hebben. Daar namen de schrijvers geen genoegen mee.
Van der Meer: “We kregen een contract van vijf pagina’s met een enorme voorwaardenlijst waarmee we onmogelijk akkoord konden gaan, omdat ze min of meer onze pen wilden vasthouden. Dat is typerend voor de worsteling van de rechterlijke macht met transparantie. Ze willen wel meer openheid, maar tegelijkertijd daarover zelf de regie houden.” Het duo zocht contact met de toenmalige voorzitter van het college van procureurs-generaal Harm Brouwer. “Hij was altijd een grote voorstander van openheid. Daarop hebben wij hem aangesproken. Uiteindelijk mochten we bij hem op gesprek komen en binnen een kwartier was het rond. We kregen een nieuw contract op grond waarvan we zelf mochten bepalen wat we zouden opschrijven. Met de rechtbank zijn we vervolgens grotendeels hetzelfde overeengekomen.”
Maar niet met iedereen mocht gepraat worden en ook niet overal waren de journalisten welkom. Sommige dingen bleven geheim, zoals de raadkamer. “Bij de rechtbank bestond veel wantrouwen. We moesten daar veel weerstand overwinnen.” Dat is Van der Meer ook het meest tegengevallen. De bereidheid om openheid van zaken te geven, blijkt bij de Rechtspraak in werkelijkheid toch niet zo groot als dat zij zelf soms doet overkomen. Toch heeft Van der Meer daar wel begrip voor. “Tot voor kort waren het gesloten bolwerken. Langzaam maar zeker gaan de ‘blackboxes’ open. Dat is een pijnlijk en onwennig proces.”
De rechterlijke macht worstelt al enige tijd met het begrip transparantie. Moeten de gordijnen nu wel of niet meer open? Het ongemak en de onzekerheid hierover zijn groot. Het lastigste lijkt te zijn hoe moet worden omgegaan met een tegenwoordig nogal kritisch publiek en met de media. Volgens Van der Meer is de rechterlijke macht te benauwd voor kritiek. Rechtspraak en OM zijn te veel bezig met risicomanagement; het vermijden van incidenten die de media halen. “Dat is begrijpelijk, maar het moet niet worden overdreven. Je kunt niet geheel risicoloos opereren. Dat besef is er wel, maar er wordt niet naar gehandeld. Er is een angst, een gebrek aan zelfvertrouwen, waardoor bij elk foutje dat in de media komt de rechterlijke macht direct in de kramp schiet. En dat is helemaal niet nodig.”
Want het gaat over het algemeen behoorlijk goed bij de rechterlijke macht, zo hebben Van der Meer en Rottenberg gezien. “De media geven onvermijdelijk een vertekend beeld. Het erge is dat de rechters en officieren daar zelf ook in zijn gaan geloven. En ze denken dat burgers dat ook allemaal geloven. Maar uit vele onderzoeken is ook al gebleken dat het allemaal wel meevalt. Natuurlijk wordt in individuele strafzaken soms kritisch gereageerd, maar burgers hebben het vertrouwen in het instituut zeker niet verloren.” Van der Meer maakt een vergelijking met voetbal. “Als je boos bent omdat een spits een mooie kans mist, verlies je toch ook niet direct al je vertrouwen in die club?”
De rechterlijke macht laat zich dus te veel van haar stuk brengen door iedere oprisping van publieke verontwaardiging en raakt daardoor zelf van slag. “Met als risico dat ze zich er in optreden en besluiten door laat beïnvloeden”, aldus Van der Meer. De oplossing? Die is niet klip-en-klaar. “Om te beginnen leren omgaan met kritiek. En vooral niet media-optredens gaan zoeken om de slag om de beeldvorming te winnen. Laat meer van je zelf zien, niet via media, maar van het echte werk. Waarom zijn de rechtbanken zo verstopt en zijn ze zo weinig toegankelijk? Haal burgers binnen, leg de rode loper uit.”
