Alleen partijen op de rechtervleugel van het politieke spectrum doen in hun verkiezingsprogramma’s voorstellen die in regelrecht strijd zijn met de rechtstaat. Dat valt af te leiden uit het rapport van een commissie die in opdracht van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) de partijprogramma’s heeft doorgelicht op gevolgen voor de rechtstaat.
De PVV is met vijf anti-rechtstatelijke voorstellen koploper als het gaat om strijdigheid met de rechtstaat. Daarna volgen VNL (4 maatregelen die regelrecht in strijd zijn met de rechtstaat), SGP en VVD (ieder 2) en het CDA (1).
Groen
De commissie onderzocht verkiezingsprogramma’s van de dertien partijen die in december 2016 met twee of meer zetels in de Tweede Kamer zaten. Daarbij werd onderscheid gemaakt tussen voorstellen die regelrecht in strijd zijn met de rechtstaat (rood stoplicht), plannen die kunnen afdoen aan de rechtstaat (oranje) en voornemens die de rechtstaat kunnen verbeteren (groen). De ChristenUnie doet met geen enkel voorstel afbreuk aan de rechtstaat en is daarmee de enige partij die alleen groen scoort.
De PVV scoort onder meer rood met een inreisverbod voor immigranten uit moslimlanden. Commissievoorzitter Wouter Veraart (hoogleraar Encyclopedie der Rechtswetenschap en Rechtsfilosofie aan de VU) noemt dat niet verrassend, omdat de PVV vier jaar geleden ook koploper was.
Griezelig
Wel maakt Veraart er zich zorgen over dat de VVD twee keer rood scoort, onder meer door het plan om de directe werking van mensenrechten uit internationale verdragen af te schaffen. “Burgers kunnen zich dan niet meer bij de Nederlandse rechter beroepen op hun belangrijkste rechten,” zegt Veraart. “Dat is echt griezelig en zou een enorme verzwakking van onze rechtstaat betekenen.” Hij zegt dat harde maatregelen die de rechtstaat moeten beschermen juist een bedreiging kunnen zijn voor de rechtstaat: “Partijen die dergelijke voorstellen doen, vallen in hun eigen zwaard.” Op de vraag of de kiezer zich iets van zo’n scan aantrekt, antwoordt Veraart: “Jazeker wel. En we zien ook dat de politieke partijen veel meer aandacht besteden aan de rechtstaat besteden dan vier jaar geleden, toen we deze scan voor het eerst uitvoerden.”
Effectieve toegang
Veraart ziet ook positief nieuws. “Partijen besteden in hun programma’s meer aandacht aan de waarde die de rechtstaat voor ons allemaal heeft.”
De commissie toetste op drie criteria: Houden de plannen rekening met de eis dat de overheid voorspelbaar moet zijn en zich ook zelf aan de regels moet houden? Worden de fundamentele rechten en vrijheden van burgers gerespecteerd? En: Hebben burgers effectieve toegang tot een onafhankelijke rechter? De commissie hoopt dat het rapport de kiezer houvast biedt bij maken van de keuze in het stemhokje.
De commissie bestaat uit:
- mr. drs. Wouter Veraart, hoogleraar Encyclopedie der Rechtswetenschap en Rechtsfilosofie, Vrije Universiteit Amsterdam (voorzitter);
- prof. mr. Lokke Moerel, hoogleraar Global ICT Law, Universiteit van Tilburg, advocaat bij Morrison Foerster;
- mr. Peter Rodrigues, hoogleraar Immigratierecht, Universiteit Leiden;
- mr. drs. Marc de Wilde, hoogleraar Algemene rechtsleer, Universiteit van Amsterdam;
- mr. Camilo Schutte, voorzitter commissie rechtsstatelijkheid NOvA, advocaat bij Schutte Schluep & Heide-Jørgensen, Amsterdam.