De RSJ komt met dat tamelijk vernietigende oordeel in zijn onlangs gepubliceerde advies op het wetsvoorstel. Medio september was de Raad door demissionair staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Arno Rutte verzocht om met een formeel advies te komen. Of men op het ministerie verheugd is met het resultaat, is echter nog maar de vraag. Hoewel de Raad begrijpt dat de staatssecretaris graag het gezag van justitie en respect voor tenuitvoerlegging van door rechters opgelegde straffen wil versterken, ziet de RSJ in het huidige wetsvoorstel tal van knelpunten. In de basis is men zelfs uitgesproken negatief over het voornemen om zelfbevrijding überhaupt strafbaar te stellen.
‘Weinig afschrikwekkend’
Kern van de kritiek van de RSJ is het beoogde afschrikwekkende effect van de strafbaarstelling van zelfbevrijding. Volgens de Raad is het zeer twijfelachtig of dit effect wel bestaat. Dit omdat ontsnappingspogingen uit de gevangenis binnen de huidige regelgeving al ingrijpende consequenties hebben voor betrokkenen. “Door de overheid zijn al veel maatregelen genomen die zelfbevrijding op effectieve wijze tegengaan”. Zo schrijft de RSJ daarover. “Bovendien kunnen er al verschillende consequenties worden verbonden aan een (poging tot) zelfbevrijding.”
De Raad gaat ook specifiek in op de wens om pogingen tot zelfbevrijding uit elektronisch toezicht – het ‘doorknippen van de enkelband’ – strafbaar te stellen. “Als een justitiabele zich onttrekt aan elektronisch toezicht heeft dit nu al (strafrechtelijke) gevolgen. Strafbaarstelling naast deze bestaande consequenties vindt de RSJ niet proportioneel. En ook hier twijfelt de RSJ aan de effectiviteit van de strafbaarstelling.”
Wetssystematische fouten
Naast de inhoudelijke bezwaren constateert de RSJ ook dat er formele onvolkomenheden zitten in het wetsvoorstel zoals dat is ingediend. Zo blijkt uit het wetsvoorstel dat de staatssecretaris zelfbevrijding strafbaar wil stellen in de beginselenwetten. “Wetssystematisch onjuist”, is de RSJ van oordeel. “Wanneer toch tot strafbaarstelling wordt overgegaan: neem de strafbaarstelling van zelfbevrijding dan op in het Wetboek van Strafrecht.” Zover moet het volgens de RSJ echter dus niet komen: de Raad vindt het “niet gerechtvaardigd” om de voorgenomen wetswijziging door te voeren, zo luidt het eindoordeel.
Historisch laag
Het aantal ontsnappingspogingen is in de afgelopen decennia in Nederland overigens al sterk afgenomen. Dit onder meer vanwege het sluiten van verouderde gevangenissen en het openen van nieuwe, beter beveiligde inrichtingen. Vooral de komst van de EBI in Vught en het definitief sluiten van het luchtruim boven die PI heeft het aantal ontsnappingspogingen drastisch doen dalen tot een historisch laagtepunt. Mede daardoor is het aantal jaarlijkse ontsnappingspogingen uit Nederlandse gevangenissen tegenwoordig doorgaans op de vingers van één hand te tellen.
