Mensen aansporen om te stoppen met roken is mooi, maar wet- en regelgeving zijn onmisbare instrumenten in de strijd tegen roken. Dat zegt Brigit Toebes, hoogleraar gezondheidsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen en wetenschappelijk directeur van de Aletta Jacobs School of Public Health. Het recht op gezondheid is volgens haar minstens zo belangrijk als persoonlijke keuzevrijheid. En dus moet de overheid vooral blijven doorgaan met wettelijke interventies, want die werken.
200 miljoen doden
Roken wordt een-op-een gelinkt aan kanker, diabetes en hart- en vaatziektes. Tabak heeft in de 20e eeuw voor meer dan 200 miljoen doden gezorgd. Jaarlijks overlijden er in Nederland 20 duizend mensen aan de gevolgen van roken, voor in armere delen van Nederland. Er zijn grote gezondheidsverschillen in Nederland, en vooral de groep met een lager inkomen, en een lager opleidingsniveau leeft ongezonder, stelt Toebes.
Recht op foute keuzes
Tien jaar geleden was het narratief veelal: er is een recht om te roken. Volgens Toebes is dat nu aan het omdraaien. “Het recht op gezondheid is, net als individuele vrijheid, een voorwaarde voor menselijke waardigheid. Wanneer je COPD krijgt en daardoor de trap niet meer op kunt, wordt dat enorm aangetast. Ik denk dat dat zwaarder weegt dan keuzevrijheid. Misschien voelt dat als het afpakken van een pleziertje, maar in mijn ogen is dat juist het beschermen van iemands welzijn. Mensen zijn in principe vrij om hun eigen foute keuzes te maken, maar het is ook echt belangrijk dat we mensen helpen met het maken van gezonde keuzes. En soms betekent dat de ongezonde keuze resoluut weghalen, vooral als het gaat om producten die evident dodelijk zijn. Daarnaast ligt er, vanuit kinderrechtenperspectief, een belangrijke taak om kinderen te beschermen, zodat zij niet beginnen met roken.”
Juridische maatregelen
Volgens Toebes werken de juridische maatregelen tegen roken ook echt. Het aantal volwassen rokers is de afgelopen jaren gedaald met ongeveer 5 procent. Toebes ziet dat wordt ingegrepen aan de hand van vier p’s: prijs, product, plaats en promotie. Sigaretten worden duurder, dus minder aantrekkelijk. De verpakking van het product toont vieze foto’s, ze liggen niet meer zichtbaar in de supermarkt, er mag geen reclame voor sigaretten worden gemaakt. “Dit zijn allemaal ontzettend goede stappen waardoor we het roken aanzienlijk terugdringen. Maar het is wel duidelijk dat we waakzaam moeten blijven, want vooral jonge mensen grijpen nu massaal naar vapes.”
Alcohol
En nu is alcohol aan de beurt, vindt Toebes: als we het recht op gezondheid centraal willen stellen, moeten we daar iets mee doen.” Haar suggestie: ook teruggrijpen op de vier p’s. Alcohol uit de supermarkten, de verpakking veranderen of de marketing aan banden leggen, zodat alcohol minder wordt gekoppeld aan gezelligheid. En geen alcohollobby aan tafel van de beleidsmakers. “We hebben dit voor elkaar gekregen met een (internationaal) anti-tabaksverdrag, waardoor de tabaksindustrie niet meer aanschuift bij de overheid als er tabaksbeleid wordt gemaakt. Ik denk dat we dezelfde insteek moeten hanteren wanneer het gaat om alcohol. Want als je de gezonde consumptie van je samenleving wil bevorderen, horen zij daar niet over mee te praten.”
Bredere wetgeving
Toebes erkent: het is niet voor iedereen een leuke boodschap. “Maar het is wel belangrijk om te doen wanneer we het recht op gezondheid, welzijn en waardigheid waarborgen. Wanneer we een bredere maatschappelijke verandering willen hebben moet je bredere wetgeving hebben, en moeten we vooral jongeren beschermen tegen blootstelling aan dingen die bewezen schadelijk zijn.”
