De eerste die Minister van Staat werd, was Gijsbert Karel van Hogendorp – benoemd in 1815. De laatste die vooralsnog die eretitel heeft gekregen is Jan Peter Balkenende (benoemd in 2022). De overeenkomst tussen die twee? Beiden zijn jurist. Dat blijkt geen toeval.
Opvallend veel juristen
De meestertitel is geen vereiste om in aanmerking te komen voor de functie van Minister van Staat. Maar opvallend is wel dat er onder de Ministers van Staat die in de afgelopen (ruim) tweehonderd jaar door de koning(in) zijn benoemd veel juristen zijn. Dat begon al onder de regeerperiode van Willem I. Hij benoemde 22 Ministers van Staat, zestien daarvan waren jurist. Dat zette zich door onder Willem II (zestien Ministers van Staat, waarvan tien juristen) en onder Willem III (32 benoemingen, waaronder 26 juristen).
Nu één niet-jurist
Onder Wilhelmina was het niet anders. Zij benoemde 23 Ministers van Staat, achttien waren er jurist. Juliana was minder scheutig met het toekennen van die eervolle titel (elf keer) maar hechtte kennelijk veel belang aan de meestertitel: negen van die elf. Beatrix deed het vijftien keer en tien van die Ministers van Staat waren jurist. Willem-Alexander benoemde tot nu toe vijf Ministers van Staat. Winnie Sorgdrager, Jaap de Hoop Scheffer, Piet Hein Donner en Balkenende zijn allemaal jurist – alleen Sybilla Dekker is dat niet.
Drie kwart was jurist
Sinds het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden (1815) zijn 126 personen benoemd tot Minister van Staat. Daarvan waren er 93 jurist – bijna 74 procent. Op dit moment hebben we acht Ministers van Staat die kunnen worden ingezet voor advies of andere klussen. Naast degenen die zijn benoemd door Willem-Alexander zijn dat Hans van den Broek, Frits Korthals Altes en Herman Tjeenk Willink – alle drie jurist. Van de acht huidige Ministers van Staat hebben er zeven rechten gestudeerd.
Buitenpromovendus
Wat die Ministers van Staat deden en waarom ze werden benoemd, staat uitgebreid beschreven in het proefschrift van Govaers (1970), waarop hij 17 april promoveerde. De onderzoeker is senior rechter in de rechtbank Zeeland-West-Brabant. Hij verrichtte zijn promotieonderzoek als buitenpromovendus, en haalde zijn doctorstitel onder begeleiding van hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans. Ex-politici en ex-bestuurders werden benoemd tot Minister van Staat omdat ze koningsgezind waren (een vertrouweling van de vorst), conservatief en als beloning voor ‘bewezen diensten’.
Vicepresident Raad van State
ChatGPT stelt vier personen voor die de capaciteit hebben om Minister van Staat te worden: Mark Rutte, Femke Halsema, Alexander Pechtold en Edith Schippers. Mogelijk nadeel: geen van hen is jurist. Als ChatGPT wordt gevraagd naar juristen die kans maken op deze titel, dan worden Fred Teeven, Sybrand van Haersma Buma en Thom de Graaf genoemd. Bij die laatste is dat niet eens zo onwaarschijnlijk: sinds de Tweede Wereldoorlog is het gebruikelijk dat voormalig vicepresidenten van de Raad van State Minister van Staat worden.
Het proefschrift Ministers van Staat kan hier worden gelezen.
