Het verschoningsrecht lijkt de laatste jaren vaker te worden geschonden en is daardoor onvoldoende gewaarborgd. Hoog tijd om het tij te keren, stelt David Klein Lenderink, juridisch medewerker bij Van Bavel Advocaten in Amsterdam. Hij schreef hierover het vorige week verschenen boek ‘Afgeluisterde advocaten. De toekenning en de waardering van het professionele verschoningsrecht van de advocaat’.
In augustus 2012 is Klein Lenderink afgestudeerd in strafrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen. De basis voor dit boek vormde zijn masterscriptie getiteld ‘In vertrouwen gekregen? Een onderzoek naar de toekenning en waardering van het professionele verschoningsrecht van de advocaat’. Aan de hand van kwantitatief en kwalitatief jurisprudentieonderzoek (jurisprudentie in de periode 2000 tot en met 2011) onderzocht hij de staat van het verschoningsrecht. En die is alles behalve goed. Het blijkt namelijk dat met enige regelmaat inbreuk wordt gemaakt op het verschoningsrecht. Bijvoorbeeld door het afluisteren van advocaten door het Openbaar Ministerie (OM).
Klein Lenderink: “Rechters constateren de schendingen wel, maar je ziet dat in de loop der jaren rechters onvoldoende reageren op een schending. In de beginjaren van deze eeuw werd nog weleens als sanctie het OM niet-ontvankelijk verklaard, maar dat gebeurt eigenlijk niet meer. Daardoor is het verschoningsrecht van advocaten onvoldoende gewaarborgd. Het is onderschikt geworden aan de belangen van waarheidsvinding en criminaliteitsbestrijding. Het fundamentele beginsel dat een cliënt vrijelijk met zijn advocaat kan spreken, lijkt dus ondergraven te worden. Dat stemt overeen met de lijn van het veiligheidsdenken dat nu al een aantal jaren door het ministerie van Veiligheid en Justitie is ingezet. Het past ook in het huidig maatschappelijk denken dat criminaliteit ten koste van alles moet worden bestreden.”
Door de schendingen kunnen advocaten minder adequaat hun beroep uitoefenen, vermoedt Klein Lenderink. “Gelukkig wordt het verschoningsrecht niet en masse geschonden, maar ik denk dat sommige cliënten toch voorzichtiger worden omdat ze weten dat hun advocaat kan worden afgeluisterd. Daardoor houden ze wellicht informatie achterwege die je als advocaat juist nodig hebt om goed werk te kunnen leveren.”
Klein Lenderink wijst er nog wel op dat het verschoningsrecht niet absoluut is. “De Hoge Raad heeft bepaald dat het verschoningsrecht in zeer uitzonderlijke omstandigheden mag worden doorbroken. Maar uit mijn onderzoek blijkt juist dat bij de meeste schendingen helemaal geen sprake is van uitzonderlijke gevallen. Het gebeurt in allerlei soorten kwesties.”
Wat er moet gebeuren? Volgens Klein Lenderink moeten rechters bij constatering van een schending direct een sanctie toepassen. “Zodat het OM het in de toekomst uit het hoofd laat om het verschoningsrecht te schenden. Zo is in feitelijke aanleg bij de rechtbank en het gerechtshof in de onderzoeksperiode sprake van 93 uitspraken waarbij het verschoningsrecht soms grovelijk wordt geschonden doordat tientallen geheimhoudersgesprekken zijn afgeluisterd en soms voor langere tijd deel hebben uitgemaakt van het procesdossier. Enkel een constatering door de rechter dat het verschoningsrecht geschonden is, is echt onvoldoende. Dat mag niet meer de hoofdregel zijn. De rechter heeft vier sanctiemogelijkheden: de enkele constatering, strafvermindering, bewijsuitsluiting en niet-ontvankelijkheidverklaring van het OM. Bij een schending zou de rechter vrijwel altijd moeten kiezen voor een van de drie laatstgenoemde opties. De overheid dient zich net als iedereen aan de wet houden. Je moet als rechtsprekende instantie actief optreden als dat niet is gebeurd.”
