Alleen persrechters mogen nog in de publiciteit komen. Rechters mogen geen lid meer van de Eerste Kamer zijn en het bijhouden van het register met bijbanen wordt verplicht. De Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR) presenteerde vorige week een eigen rechterscode, opgesteld voor én door rechters. Deze code komt in aanvulling op bestaande leidraden omdat die volgens de NVvR te vrijblijvend en te vaag zijn.
Aanleiding voor het opstellen van de code is ‘de veranderende kijk in de samenleving op het functioneren van de rechter en de bezinning onder rechters op wat voor de rechter essentieel moet worden geacht om naar behoren te functioneren’. Het moet rechters helpen zich bewust te zijn van hun bijzondere staatsrechtelijke positie in de samenleving en de invloeden van buitenaf. Uitdrukkelijk is het de bedoeling rechters uit te nodigen tot kritische zelfreflectie en tot discussie met collega-rechters.
“Er zijn collega’s die een gedragscode onnodig vinden, omdat rechters vanuit hun eigen professionaliteit zelf wel weten hoe het hoort”, aldus NVvR-voorzitter Reinier Van Zutphen. “Maar juist in deze tijd is het belangrijk om de gedragsnormen concreet te maken, zodat de maatschappij weet waar rechters voor staan. Degenen die een beroep op rechters doen, moeten weten waar ze op mogen en kunnen rekenen. Daarnaast kunnen rechters aan de hand van iets tastbaars makkelijker praten over de moeilijkheden in het vak. De code stimuleert het gesprek over rechterlijk gedrag.”
Niet bindend
De kernwaarden zoals onafhankelijkheid, autonomie, onpartijdigheid en integriteit worden in de code in aparte paragrafen uitvoerig behandeld. Zo staat er onder meer in dat de rechter over zijn nevenfuncties open en transparant moet zijn en ervoor moet zorgen dat het register van nevenbetrekkingen up to date is. Tevens wordt duidelijk gesteld dat rechters geen volksvertegenwoordigende functies mogen aanvaarden, omdat dat de schijn van partijdigheid kan wekken. Verder laten rechters zich anders dan in de hoedanigheid van persrechter of in wetenschappelijke publicaties niet in het openbaar uit over uitspraken van collega-rechters en moeten zij terughoudend zijn bij het gebruik van sociale media.
Maar de code is niet bindend. Rechters die zich niet aan de gedragsnormen houden, zullen dus niet worden gestraft. Van Zutphen: “Ik heb geen behoefte aan een soort intern tuchtrecht bij de NVvR. Ik zal dus ook niet gaan royeren. Het disciplinair toezicht is in handen van de Hoge Raad en de presidenten van de rechtbanken. Dat moet zo blijven. De NVvR heeft op schrift gesteld wat men mag verwachten van de moderne rechter in Nederland. Die deontologie moet los worden gezien van disciplinaire maatregelen. Op deze manier vertellen we over ons vak. Niet zozeer omdat de buitenwereld dat van ons verlangt, maar omdat het hoort bij de moderne rechter om uit zichzelf aan de samenleving te vertellen wat het rechterschap inhoudt.”
Tussen de oren
In 2010 werd reeds de ‘Gedragscode Rechtspraak’vastgesteld door de Raad voor de rechtspraak en de Presidentenvergadering. De NVvR vindt die code echter te summier omdat deze zich richt op álle medewerkers van de rechtspraak en wilde daarom een richtsnoer specifiek gericht op rechters.
Margreet Ahsmann, hoogleraar rechtspleging aan de Universiteit Leiden en senior rechter bij de rechtbank Den Haag, vindt dat rechters eigenlijk helemaal geen gedragscodes nodig zouden moeten hebben. “Door regels te stellen en het allemaal zo vast te leggen, houd je de rechter af van zelfstandig denken en van zijn eigen verantwoordelijkheid. Het lijkt nu te veel op een norm die moet worden toegepast, terwijl het erom gaat dat je de onderliggende gedachte tussen de oren hebt. Het moet een cultuur zijn. Dat zoiets is op schrift is gesteld, is nog geen garantie dat daarnaar geleefd wordt.” Ahsmann vertelt dit in de interviewbundel ‘Rechtspraak is mensenwerk’ van Michiel en Suse van Kleef die binnenkort verschijnt.
Van Zutphen benadrukt dat de rechterscode niet zoals de Wet van de Twaalf Tafelen voor eeuwig vastligt. “We moeten over de inhoud blijven spreken. We zullen de code bijstellen naarmate de verwachtingen en de eisen die aan rechters gesteld worden veranderen.” De NVvR zal binnenkort een werkgroep aanstellen die regelmatig de actualiteit van de gedragscode controleert.
