Op verzoek van de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid (Teun Struycken) en de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (Judith Uitermark) heeft de Centrale Raad van Beroep een ‘zienswijze’ gegeven over de Contourennota constitutionele toetsing. Die nota bevat het voornemen van het kabinet om het toetsingsverbod van artikel 120 van de Grondwet gedeeltelijk op te heffen en een grondwettelijk hof in te stellen. In de zienswijze bouwt de CRvB voort op zijn position paper voor het rondetafelgesprek over de sociale grondrechten van 5 maart 2025, georganiseerd door de Tweede Kamercommissie van Binnenlandse Zaken.
Sociale grondrechten
De CRvB staat positief tegenover de invoering van constitutionele toetsing. Maar om daadwerkelijk de rechtsbescherming van burgers te versterken, moet behalve aan klassieke grondrechten ook aan sociale grondrechten kunnen worden getoetst. Het kabinet wil in de contourennota minder ver gaan: constitutionele toetsing zou moeten worden beperkt tot (een limitatieve lijst van) klassieke grondrechten. Toetsing aan klassieke grondrechten kan binnen de Rechtspraak rekenen op brede steun. Voor toetsing aan sociale grondrechten geldt dat in mindere mate, aldus president Takvor Avedissian in zijn zienswijze gericht aan de bewindspersonen.
Rechtsbescherming
Avedissian zegt de bezwaren tegen toetsing aan sociale grondrechten te begrijpen maar deze bezwaren mogen geen doorslaggevende reden vormen om af te zien van het invoeren van toetsing aan sociale grondrechten. Juist met de toetsing aan sociale grondrechten wordt de rechtsbescherming van burgers ten opzichte van de overheid versterkt.
Beperkingen
De CRvB kan zich vinden om de grondwettelijke beperkingssystematiek aan te vullen met de toetsingscriteria van noodzaak, proportionaliteit en subsidiariteit – dat stond ook zo in de contourennota. Dergelijke inhoudelijke beperkingseisen ontbreken nu in de Grondwet, terwijl een enigszins uitgewerkte beperkingssystematiek belangrijk is voor genuanceerde rechterlijke toetsing. Bovendien kan de wetgever, door het opnemen van een inhoudelijke toetsingsmaatstaf, zich uitspreken over hoe de toetsing aan grondrechten vorm moet krijgen. Het opnemen van één algemene beperkingsclausule zou volgens de CRvB het meest voor de hand liggen: dat biedt de meeste duidelijkheid en voorkomt ook een mogelijk langdurig traject waarbij de tekst van verschillende grondenrechtenbepalingen afzonderlijk moet worden aangepast.
Grondwettelijk hof
De contourennota bevat ook het voorstel voor de instelling van een grondwettelijk hof waartoe rechtzoekenden toegang krijgen via een prejudiciële procedure. Dit versterkt volgens het kabinet de rechtsbescherming van burgers bij schending van grondrechten en er kan sneller een oordeel worden verkregen over de grondwettigheid van wetten en regels. Maar volgens de CRvB kunnen deze doelen even goed – en mogelijk zelfs beter – worden bereikt door te kiezen voor de optie dat iedere rechter kan toetsen aan de Grondwet (‘gespreide toetsing’). In feite heeft de ‘gewone’ rechter daar al ervaring mee. Het versterken van de rechtsbescherming van burgers zou dan ook het best kunnen worden gewaarborgd door op deze ervaring voort te bouwen en al bestaande bevoegdheden van de rechter uit te breiden, zonder daarnaast een grondwettelijk hof op te richten. Met een apart constitutioneel hof zal de toetsing aan grondrechten alleen maar complexer worden. Dat komt de rechtsbescherming van burgers niet ten goede en zal procedures onnodig vertragen, aldus de CRvB.
Poll
Een recente poll van Mr. liet zien dat 22 procent van de deelnemers niks ziet in constitutionele toetsing. Eveneens 22 procent vindt dat een grondwettelijk hof wetten zou moeten toetsen aan de Grondwet, en 56 procent vindt dat alle rechters mogen toetsen.
