Als het aan deken Rob Geene (Noord-Nederland) ligt, komt er een nieuwe adviesraad: de Raad voor de Rechtsstaat. Daarin moeten vertegenwoordigers van de rechterlijke macht, Openbaar Ministerie, advocatuur en overheid de krachten bundelen.
Geene deed deze uitspraak tijdens een buitengewone zitting (22 november) van de rechtbank Noord-Nederland. Daarbij werden acht rechters, een bestuurder en twee officieren van justitie geïnstalleerd, onder wie de nieuwe hoofdofficier van justitie Diederik Greive.
Geene benoemde tijdens zijn speech vijf oorzaken waarom de rechtsstaat aan het desintegreren is. Eén is de falende overheid: het beleid van drie kabinetten Rutte “is steeds gericht geweest op hervorming van de rechtsstaat op basis van economische markt(werkings-) modellen. Dat kon voorspelbaar niet goed gaan. De rechtsstaat is immers geen bedrijf, maar een fundamentele sociale basisvoorziening die koste wat kost moet worden gekoesterd en onderhouden.” Geene verwees ook nog naar oud-staatssecretaris Teeven, die “de advocatuur wilde uitroken”.
Incidentenpolitiek
Andere oorzaken van de rechtsstaat in verval zijn het onvermogen van de rechterlijke macht om met behoud van de rechtsstatelijke taken in te spelen op de maatschappelijke veranderingen, een Openbaar Ministerie dat in een crisis verkeert vanwege falend organisatorisch beleid en onredelijke druk ten gevolge van incidentenpolitiek, en de advocatuur die veel energie heeft moeten stoppen in een nog immer durend gevecht met het ministerie over nut en noodzaak van een onafhankelijke advocatuur als onmisbare pijler van de rechtsstaat. Hij hekelde het ‘actief ontmoedigingsbeleid’ van minister Dekker.
Daaronder ligt nog een oorzaak: “De publieke opinie die, gedreven door de popularisering van sociale media, de autonomie van de rechtsstaat uit. Op allerlei incidenten wordt gereageerd met primaire gevoelsuitingen. Uitspraken van rechters worden openlijk bekritiseerd, ook door politici.”
Angstcultuur
Geene ging zijdelings ook nog in op de onrust bij de Rechtbank Noord-Nederland, waarover Mr. al publiceerde. “Wat mij verontrust is het feit dat er wel erg veel onvrede van rechters anoniem publiek wordt gemaakt. En dat zo het noodzakelijke veranderingsproces wordt gefrustreerd.
Het zal goed bedoeld zijn, maar deze rechters bewijzen naar mijn overtuiging de rechtsstaat geen dienst. Dergelijke uitlatingen beïnvloeden immers in negatieve zin het vertrouwen dat onze samenleving moet kunnen stellen in de rechtspraak. Zeker ook als er anoniem melding wordt gemaakt van een angstcultuur.”
De deken vond het ‘bijzonder jammer’ dat Maria van de Schepop het veld heeft moeten ruimen. “Ik heb haar leren kennen als een moedige president. Met de welhaast onmogelijke opdracht om deze drie overwegend behoudende rechtbanken om te smeden tot een krachtig modern instituut. Een president die steeds de verbinding met OM en advocatuur zocht. Verbinding die juist nu zo hard nodig is.”
Adviesraad
Daarom zijn pleidooi voor de installatie van een nieuwe adviesraad: de Raad voor de Rechtsstaat, met vertegenwoordigers van de rechterlijke macht, openbaar ministerie, advocatuur en overheid. “Zij kunnen zo de krachten bundelen. Zoeken naar samenwerking en verbinding om de rechtsstaat dynamisch te houden.”
