Het initiatief om vanuit de Raad van Europa met een gezamenlijk mensenrechtenverdrag te komen, ontstond in de jaren direct na de Tweede Wereldoorlog als antwoord op de verschrikkingen van die oorlog. De ondertekening van het EVRM – het resultaat van dat initiatief – vond uiteindelijk op 4 november 1950 plaats. Daarmee viel deze historische gebeurtenis precies tussen de oprichting van de NAVO (1949) en die van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (de voorloper van de Europese Unie, 1951) in.
Hoewel het EVRM zelf al in 1950 werd ondertekend door de landen die deel uitmaakten van de Raad van Europa, trad het verdrag pas drie jaar later, in 1953, in werking. In 1959 volgde de oprichting van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). In de loop der decennia ondertekenden steeds meer landen het verdrag: momenteel zijn dat er 46. Het EVRM is heden ten dage van kracht van IJsland tot in Azerbeidzjan. Het ondertekenen van het EVRM werd bovendien een voorwaarde om lid te kunnen worden van de Europese Unie.
Impact
Een cruciale eigenschap van het verdrag was en is de directe werking van de artikelen uit het verdrag binnen de lidstaten. Een lidstaat die het verdrag ondertekent, is dus aan de inhoud gebonden, zonder die zelf nog eerst te hoeven omzetten naar nationale wetgeving. Onder meer dat kenmerk zorgde ervoor dat het EVRM in de loop der decennia grote impact heeft kunnen maken als het gaat om de rechtsbescherming van burgers in Europa.
Om die impact inzichtelijk te maken, lanceerde de Raad van Europa enige tijd geleden een speciale landingspagina Impact of the European Convention on Human Rights. Geïnteresseerden kunnen op die pagina via verschillende tegels – over bijvoorbeeld het recht op een eerlijk proces, vrijheid van meningsuiting en vrije verkiezingen – ontdekken op welke manieren het verdrag de Europese vrijheden en burgerrechten in de loop der jaren al heeft beschermd.
‘Maakt vrijheid mogelijk’
De verjaardag van het EVRM ging ook op LinkedIn niet ongemerkt voorbij. Jasper Krommendijk, hoogleraar Rechten van de Mens aan de Radboud Universiteit, wijdde een uitgebreide post aan het gedenkwaardige moment en stond daarin stil bij wat het EVRM ons als Europese burgers zoal heeft gebracht.
“De lijst is lang”, schrijft Krommendijk, “maar hier een greep: toegang tot een onafhankelijke bestuursrechter, de aanwezigheid van een advocaat bij het politieverhoor, bescherming tegen privacy-schendende fraudesystemen en de vaststelling dat Rusland het EVRM schond bij het neerhalen van MH-17. Het EVRM maakt vrijheid mogelijk en beschermt onze democratie.”
