In 1729 deed Jonathan Swift, de auteur van Gulliver’s Travels, een Modest Proposal, een “bescheiden voorstel” om de hongersnood in Ierland te lenigen. Dit weekeinde kwam VVD volksvertegenwoordiger Malik Azmani met zijn eigen “bescheiden voorstel” om wat te doen aan de ellende van de asielzoekers die een weg naar Fort Europa zoeken. Beide voorstellen worden gekenmerkt door de charme van de eenvoud. Swift stelde als oplossing voor de hongersnood voor dat de Ieren hun eigen kinderen zouden opeten. Daarmee zou er zowel meer voedsel zijn, als minder monden om te voeden ― een win-win situatie. Azmani, op zijn beurt, stelt voor om een einde te maken aan de ellende en de mensonterende toestanden waarin vluchtelingen terechtkomen op weg naar veilige haven Europa, door die haven volledig en voor altijd voor ze af te sluiten. Als je vluchtelingen ieder perspectief ontneemt en geen enkele uitweg meer biedt uit de misère, dan zullen ze berusten in hun lot en ophouden de Europese belastingbetalers op kosten te jagen ― een win-win situatie.
A Modest Proposal van Swift is uiteraard één van de klassieke satires uit de wereldliteratuur. Swifts voorstel, tot in detail uitgewerkte met prognoses van aantallen, ideale gewicht van de kinderen en bereidingsmethoden voor consumptie, was bedoeld als bijtende spot. De nota van Azmani, daarentegen, is letterlijk een “bescheiden voorstel,” een stuk waarmee de VVD fractie de discussie wil aanjagen, een proefballon, een Bolkesteintje. Toch is het te makkelijk om het volledig af te doen als een losse flodder. De intentie is uiteindelijk wel om de VVD te profileren en de maatschappelijke discussie en de beleidsvorming te beïnvloeden. Daarmee lijken deze twee voorstellen het inzicht van Marx op zijn kop te zetten dat de geschiedenis zich herhaalt. In dit geval doet de geschiedenis zich echter eerst voor als farce en dan pas als tragedie.
Er is nog een overeenkomst tussen A Modest Proposal en De (buiten)grenzen van Europa. Beide openen hun betoog met een scherpe en levendige weergave van de problematiek die hun bescheiden voorstellen moeten oplossen. Swift schetste een aantal taferelen in het door honger getroffen Ierland zo treffend, dat zijn lezers destijds in verwarring raakten over de ware aard van zijn Modest Proposal ― was dit serieus of spot? De (buiten)grenzen van Europa begint eveneens met een aangrijpend verhaal. Azmani vertelt de geschiedenis van Samia, een jonge atlete die Somalië vertegenwoordigde bij de Olympische Spelen van 2008 in Beijing. Haar deelname was geen succes, omdat ze op de verkeerde afstand moest starten. Samia hoopte zich te kunnen revancheren op de Olympische Spelen van 2012 in Londen. Toen dat niet lukte en haar droom haar werd ontnomen, besloot ze samen met een tante op een andere manier toch naar Londen te reizen. Ze legde haar lot in de handen van mensensmokkelaars en probeerde in een gammele boot de Middelandse Zee over te steken om Europa te bereiken. Op het punt dat haar boot door een Italiaans marineschip wordt ontdekt, valt Samia echter in zee en verdrinkt.
Azmani vertelt het verhaal met veel empathie. De boodschap in de eerste bladzijden lijkt te zijn dat ook de VVD bewust is van de ellende die vluchtelingen doormaken, de tragedies die zich afspelen op de Middenlandse zee, en de dat we dit met zijn allen niet moeten willen. Maar zoals bij Swift de hartverscheurende beschrijvingen van ellende de lezer op het verkeerde been zetten en niet voorbereiden op de satire die gaat volgen, zo bereid bij Azmani het verhaal van Samia niet voor op de harde en radicale voorstellen die hij vervolgens in zijn nota doet. Bij Swift is het een geslaagde literaire techniek, bij Azmani lijkt het meer politieke volksverlakkerij.
Als we droog naar het verhaal van Samia bekijken, dan suggereert dat andere conclusies dan Azmani eruit trekt. Samia is een getalenteerde vrouw die een droom najaagt, maar die wordt gehinderd door haar bescheiden afkomst en die wordt tegengewerkt door bureaucratische instanties. Ze was gespecialiseerd in de 1500 meter, maar het Somalisch Olympisch Comité besloot haar in Beijing in te schrijven voor de 200 meter omdat dat meer prestige had. In Londen wilde ze eindelijk laten zien wat ze echt kon. Je zou denken dat Samia precies de deugden belichaamt die de VVD belangrijk vindt ― durf, ondernemingszin, vlijt, doorzettingsvermogen, het beste uit jezelf willen halen. De VVD is naar eigen zeggen toch alleen geïnteresseerd in waar mensen naar toe willen, en niet waar ze vandaan komen. Samia wilde naar de top. Ze wilde zichzelf, haar familie en de hele wereld laten zien wat ze kon. Wil Azmani hier met droge ogen beweren dat getalenteerde atleten als Samia zich maar beter geen illusies kunnen maken als ze in het verkeerde land geboren zijn, dat de Olympische spelen alleen zijn weggelegd voor blonde sportgoden en -godinnen als Epke Zonderland of Dafne Schippers. Dat we, vrij naar Martin Luther King, mensen niet beoordelen op hun huidskleur, noch op hun karakter, maar alleen op de origine van hun paspoort.
Het verhaal en de daaraan gekoppelde maatregelen sporen niet. Wanneer je de nota van Azmani verder leest en de beleidsvoorstellen bestudeert, gaat het ook helemaal niet meer om mensen als Samia. Plotseling zijn de asielzoekers in de boten gelukzoekers geworden, of egoistische rijken die de arme sloebers in hun land van afkomst in de steek laten, of gevaarlijke radicalen die in Europa aanslagen komen plegen. Daarbij past een heel ander verhaal; een verhaal waarin Samia niet zozeer een gedreven atlete is, maar een bevoorrecht en egoïstisch wicht dat haar gemeenschap in de steek laat om een baan te stelen van een hardwerkende Nederlander, of een gevaarlijke godsdienstwaanzinnige die onschuldige burgers met bommen wil opblazen. Daarmee illustreert Azmani onbedoeld de problemen met het rigoreuze VVD-plan dat hij bepleit. Een dergelijk plan lijkt alleen maar zinnig als over de vluchtelingen en asielzoekers in een-dimensionale stereotypen wordt gedacht. Zo gauw de vluchtelingen een menselijk gezicht wordt gegeven en de complexiteit van de werkelijkheid wordt toegelaten, blijken de eenvoudige oplossingen volstrekt ontoereikend.
Wouter de Been deed diverse projecten op het gebied van de rechtstheorie. Nu is hij postdoc onderzoeker in een onderzoeksproject over dynamiek in de multiculturele samenleving aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
