In deze bijdrage geeft Kees Engels, oprichter en eigenaar van juridisch vertaalbureau Engels & Partners, een blik op juridische terminologie vanuit het perspectief van de juridisch vertaler. De (officiële) vertaling van wetsteksten en dergelijke levert namelijk, zowel vanuit als naar het Nederlands, voor juristen en hun vertalers soms interessante vragen op. Zo zijn er vertalingen in omloop van de Wft, van de DBFM Overeenkomst Rijkswaterstaat, en van de Algemene Bepalingen Huurovereenkomst Kantoorruimte, die het nodige te wensen over laten en in de praktijk niet altijd goed toepasbaar zijn. Gezien de ruimtebeperkingen van dit format volgt hier echter een stukje vertaalproblematiek op microniveau over termen c.q. formuleringen in het intellectuele eigendomsrecht en in het ondernemingsrecht.
Intellectuele eigendom
Waarom zijn in de officiële vertaling van het Protocol bij Art. 69 EOV de woorden ‘strict’ (‘the strict, literal meaning’) en ‘degree of’ (‘a reasonable degree of legal certainty’) weggelaten; en waarom heeft men gekozen voor ‘deskundige’ als vertaling voor ‘person skilled in the art’, en voor ‘redelijke bescherming’ in plaats van ‘billijke bescherming’ waar het Protocol het heeft over ‘a fair protection’? De vertaling in www.boek9.nl pakt al deze punten goed op, maar wijkt daarmee af van de gangbare praktijk bij de rechter en advocaat. Van tijd tot tijd, bijvoorbeeld in Van Bentum/Kool, 30 maart 2000, hanteert het Haagse Gerechtshof wel de letterlijke vertaling, inclusief ‘billijke’ en ‘mate van’ die in de officiële vertaling ontbreken (maar laat in hetzelfde arrest ‘mate van’ ook weer weg. Voor een vertaler/taalkundige – altijd op zoek naar ‘de juiste vertaling’ – levert dat vraagtekens op.
Zo ook de mooie term ‘nawerkbaar’. Een rechtstreekse vertaling hiervan is ‘reproducible’, en dat wordt ook wel gebruikt. Veel vaker echter, in formuleringen als ‘de uitvinding moet nawerkbaar zijn beschreven’ ziet men in Europa ‘must be sufficiently disclosed to perform the invention’. Aldus dient ‘nawerkbaarheid’ vertaald te worden als ‘sufficiency of disclosure’. In de Verenigde Staten gebruikt men echter de term ‘enablement’ hiervoor. Title 35, United States Code, vereist namelijk een beschrijving ‘to enable the person skilled in the art .. to make and use [the invention]’. Hoewel je dus in de praktijk vaak genoeg ‘reproducibility of the invention’ leest, is dat niet de meest gangbare term wanneer verwezen wordt naar wet- en regelgeving.
Ondernemingsrecht
In het ondernemingsrecht kunnen formuleringen de juridisch vertaler soms ook hoofdbrekens opleveren. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de bij de Ondernemingskamer veelvuldig gehanteerde formule ‘onderzoek naar het beleid en de gang van zaken van een rechtspersoon’ (artikel 2:345 BW). De Ondernemingskamer zelf lijkt deze formulering standvastig aan te houden, maar de Hoge Raad heeft het (HR 6 december 2013, zaaknummer 12/03302 inzake AGEAS (voorheen Fortis)) ook wel over ‘beleid en de gang van zaken bij [Fortis]’ [onderstreping KE]. Vindt u dat wel of niet een essentieel onderscheid, het woordje ‘van’ ten opzichte van ‘bij’? Ik wel, zeker nadat ik was bijgepraat door een bij uitstek gekwalificeerde deskundige op dit gebied. De vertaling van de formulering van de OK dient dan ook altijd ‘of a legal entity’ te zijn en niet ‘at a legal entity’. In deze context geldt verder nog dat ‘beleid’ niet moet worden vertaald als ‘policy’, maar als ‘management’. Denk alleen maar aan de vertaling van de kwalificatie ‘wanbeleid’. Het moge duidelijk zijn dat de juridisch vertaler soms even lang moet denken over verwoording als de jurist zelf – met name omdat Angelsaksische juristen scherp kijken naar elke onverwachte afwijking in formuleringen.
Een juridisch vertaler die zijn vak serieus neemt, dient zijn best te doen zowel taalkundig (semantisch en syntactisch) als inhoudelijk de nodige afwegingen te maken om te komen tot een goede en dus verdedigbare vertaling. Want ook de vertaler dient in het hoofd te houden wat Lord Diplock ooit zo mooi heeft verwoord (1985, A.C. 191, 201):
“… if detailed semantic and syntactical analysis of words [in a commercial contract] is going to lead to a conclusion that flouts business commonsense, it must be made to yield to business commonsense.”
Engels & Partners, Translations in Law and Finance.
Telefoon: 035 – 6400024
Email: vertaal@engpart.nl
