In het proefschrift Re-evaluating Reactive Policing onderzoekt Verlaan, verbonden aan het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving, hoe de politie haar middelen zo effectief en doelgericht mogelijk kan inzetten. Dat is nodig nu de maatschappelijke rol van de politie steeds ruimer wordt opgevat: als een allesomvattende oplossing voor een breed scala aan maatschappelijke problemen.
Reactief en proactief politiewerk
In zijn onderzoek maakt Verlaan onderscheid tussen reactief en proactief politiewerk. Proactief politiewerk richt zich op het voorkomen van criminaliteit, zoals surveillance. Reactief politiewerk richt zich op het ophelderen van criminaliteit, het oplossen van overlast en het bieden van noodhulp. Reactief politiewerk kan echter ook criminaliteit voorkomen, bijvoorbeeld doordat plegers van criminaliteit en overlast de pakkans hoger gaan inschatten en zich daardoor minder snel recidiveren.
Waterbedeffect
Verlaan zette in de Amsterdamse Haarlemmerbuurt een intensief experiment op om de effectiviteit van proactief politiewerk in Nederland te onderzoeken. Tussen maart en juli 2024 werd de zichtbare aanwezigheid van politieagenten in de buurt verhoogd tot vier à vijf keer het gebruikelijke niveau. Dit leidde ertoe dat het aantal meldingen van criminaliteit en overlast in die buurt met 23 procent (criminaliteit) en 16 procent (overlast) afnam. Maar in de omliggende buurt en in het bredere basisteamgebied stegen deze cijfers echter zodanig dat het positieve effect binnen de Haarlemmerbuurt teniet werd gedaan. Dit wijst volgens Verlaan op een verplaatsing van criminaliteit en overlast, in plaats van een daadwerkelijke vermindering (‘waterbedeffect’).
Minder vertrouwen
Uit Verlaans onderzoek blijkt dat 8 procent van de bewoners de extra politie-inzet te hebben gemerkt. Slechts één derde stond positief tegenover meer politieaanwezigheid, en slechts één op de acht respondenten dacht dat de inzet had bijgedragen aan minder criminaliteit of overlast. Tijdens de interventieperiode daalde bovendien het vertrouwen in de politie, de ervaren veiligheid in de buurt en het vertrouwen in de gemeente Amsterdam ten opzichte van de controlegroep.
Meldingen snel opvolgen
Verlaan concludeert dat een lokale afname van criminaliteit niet automatisch leidt tot meer vertrouwen in de politie of een groter veiligheidsgevoel in de buurt. Daarnaast kan het waterbedeffect de effectiviteit van proactief optreden beperken. “Een kansrijkere strategie voor politieleiders die hun informatiepositie willen versterken en het vertrouwen van het publiek willen vergroten, ligt mogelijk niet in méér zichtbaar patrouilleren, maar in het consequent en snel opvolgen van meldingen van criminaliteit.”
Herevaluering
De onderzoeker pleit dan ook voor een herevaluering van reactief politiewerk. “Op dit moment weten we niet goed of een extra agent effectiever is in de wijk, in de noodhulp of in recherche. Dat is kennis die de politie nodig heeft om zo goed mogelijk hun werk te doen, binnen de middelen die zij tot hun beschikking hebben.”
Op AT5 staat een documentaire over het Haarlemmerbuurtexperiment.
Klik hier voor het wetenschappelijke artikel.
