Stemmen is een fundamenteel (grond)recht en ook ingesloten justitiabelen hebben in Nederland het recht om te stemmen. In de praktijk blijkt dat dit erg lastig is voor deze groep. Door verschillende belemmeringen kunnen zij nauwelijks van hun stemrecht gebruik maken, waardoor veel stemmen verloren gaan. Volgens de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) zorgt stemmen voor meer betrokkenheid van justitiabelen bij de maatschappij en levert daarmee een bijdrage aan hun resocialisatie én aan de democratie.
Alleen bij volmacht
Op dit moment mogen alleen justitiabelen met verlof of voldoende bewegingsvrijheid in persoon stemmen in een stembureau. Het overgrote deel van de justitiabelen kan alleen stemmen bij volmacht – bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen oordeelde de rechtbank Den Haag nog dat de Staat geen mobiele stembureaus in penitentiaire inrichtingen hoeft te plaatsen. Omdat ook stemmen bij volmacht in de praktijk lastig is, was dat voor de RSJ reden om hierover een advies uit te brengen.
Belemmeringen
In dit advies brengt de RSJ de belemmeringen voor justitiabelen bij de volmachtprocedure in kaart. Hoewel stemmen bij volmacht in de wet is geregeld, lukt dit door praktische belemmeringen in de praktijk niet of nauwelijks. Dit ligt zowel aan de procedure zelf, het verblijf in een gesloten inrichting, als aan de persoon van de justitiabele. Wie vastzit heeft vaak maar een beperkt positief sociaal netwerk om iemand te machtigen. Justitiabelen hebben ook geen vrije en zelfstandige toegang tot het internet en kopieer- en printfaciliteiten voor een schriftelijke volmacht. Tot nu toe heeft de overheid niet veel gedaan om de bestaande mogelijkheden te verbeteren, de RSJ wil zich daarvoor wel hard maken.
Voorstellen
In het advies komt de RSJ met concrete voorstellen, zoals het inrichten van (mobiele) stembureaus in de inrichtingen, het verbeteren van de onderhandse en schriftelijke volmachtprocedure en algemene verbeteringen rondom het verkiezingsproces in de inrichtingen.
Mobiele stembureaus
Gemeenten worden opgeroepen mobiele stembureaus in de inrichting op te zetten, waar justitiabelen en ook personeelsleden kunnen stemmen. Dergelijke mobiele stembureaus staan nu ook vaak bij treinstations (en tijdens de coronaperiode in verpleegtehuizen) en hebben soms beperkte openingstijden. Zoiets heeft de RSJ voor ogen. Verder kan stemmen bij volmacht makkelijker worden gemaakt, door bijvoorbeeld justitiabelen te ondersteunen en begeleiden, door de procedure toegankelijker te maken en door de pilots in Den Haag en Zutphen te evalueren.
Verkiezingsproces
Het verkiezingsproces zelf kan ook worden verbeterd. Informatie over verkiezingsprogramma’s en standpunten van politieke partijen kunnen actief worden verspreid binnen de inrichting. DJI kan voorlichting geven over verkiezingen, in eenvoudige taal (en in meerdere talen) en ondersteund met pictogrammen. Ook moet tijdelijk het brief- of woonadres worden doorgegeven zodat de stempas tijdig in een instelling aankomt.
Lees hier het rapport Uitvoerbaar en effectief stemrecht voor ingesloten justitiabelen.
