Vier op de vijf juristen die in april 2025 meededen aan een poll, georganiseerd door Mr., bleek voorstander van constitutionele toetsing. Sinds 6 juli kan iedereen zijn visie geven op het voorstel van het kabinet om rechters de bevoegdheid te geven wetten te toetsen aan de klassieke grondrechten, die in hoofdstuk 1 van de Grondwet staan opgesomd. In het voorstel voor de wetswijziging staat een volledige lijst van rechten waaraan de toetsing mag plaatsvinden. Binnen het kabinet zijn de demissionaire minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (Uitermark) en de demissionaire staatssecretaris van Rechtsbescherming (Struycken) verantwoordelijk voor dit wetsvoorstel. Zij namen dit dossier over van hun voorgangers Bruins Slot en Weerwind.
Grondrechtenbeperking
In het wetsvoorstel wordt ook een aanvullende algemene beperkingsclausule geïntroduceerd, waarin inhoudelijke vereisten zijn opgenomen voor de beperking van grondrechten. Grondrechten mogen in sommige gevallen worden beperkt omdat andere belangen in het geding zijn. Zo kan het demonstratierecht gevolgen hebben voor de openbare orde. In de bestaande wet gaat het vooral over wie zo’n beperking mag opleggen, er is minder aandacht voor inhoudelijke redenen. Daarom wil het kabinet in de Grondwet toevoegen dat een beperking van een grondrecht altijd proportioneel moet zijn en in redelijke verhouding moet staan tot het beoogde doel. De beperking moet verder geschikt zijn om het doel te bereiken en mag alleen worden ingezet als dit niet op een andere manier kan worden bereikt.
‘Symboolpolitiek’
Na twee dagen waren er twaalf reacties binnen op de internetconsultatie, vooral van burgers. Tien van hen zijn voor constitutionele toetsing, ‘als het maar geen papieren tijger wordt’ en als ‘de rechtspraak maar voldoende wordt gefinancierd om dit mogelijk te maken’. Een anonieme tegenstander vreest dat rechters te veel macht krijgen. Het wetsvoorstel noemt hij ‘overbodig’ en ‘schadelijke symboolpolitiek’ omdat het gaat om dezelfde rechter die in het EVRM staan. De andere tegenstander vreest juist maatschappelijke discussies omdat het wetsvoorstel leidt tot ‘erosie van grondrechten’. Bovendien, zo stelt deze tegenstander, worden wetten vóór inwerkingtreding al ‘grondig getoetst aan de Grondwet door de Eerste Kamer en in de advisering door de Raad van State’. “Zij doen uitstekend hun werk en hun rol moet dus niet worden ondermijnd door de instelling van een Constitutioneel Hof.”
Tot 29 augustus
Iedereen kan tot 29 augustus reageren op het wetsvoorstel. Daarna worden alle reacties verwerkt en zal het voorstel voor advies aan de Raad van State worden gezonden, waarna het wordt aangeboden aan de Eerste en Tweede Kamer. Omdat het gaat om een Grondwetswijziging moet zowel in deze als in de volgende kabinetsperiode over het voorstel worden gestemd.
