Advocaat en onderzoeker Charlotte Perquin-Deelen pleit in haar proefschrift Biases in de boardroom en de raadkamer voor meer aandacht voor de rol die onbewuste mentale misleiding kan spelen bij besluitvorming van rechters. “Een rechter is ook maar een mens.”
“Onbewuste mentale misleiding kan de besluitvorming van bestuurders, commissarissen en rechters beïnvloeden”, constateert Perquin-Deelen in haar proefschrift, waarin ze cognitiefilosofie, gedragswetenschap en recht combineert. Perquin-Deelen is advocaat bij Dirkzwager legal & tax en onderzoeker bij het Onderzoekcentrum Onderneming & Recht. Op 14 januari verdedigt ze haar proefschrift aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
Risico
Rode draad in de dissertatie zijn biases in de boardroom en raadkamer. “Een bias is een vorm van mentale misleiding. We hebben het gevoel dat het bewuste onze beslissingen neemt, maar uit onderzoek blijkt dat onze beslissingen voornamelijk worden ingegeven door het onbewuste. Met als risico dat een beslissing niet op de juiste manier tot stand komt of niet juist is. Terwijl er bij professionele beslissers – in mijn proefschrift rechters en bestuurders en commissarissen – nogal veel afhangt van hun oordelen en besluiten.”
Honderd interviews
Perquin-Deelen interviewde voor haar onderzoek ruim honderd advocaten, rechters, bestuurders en commissarissen van grote Nederlandse bedrijven. De rechters die ze sprak hielden zich hoofdzakelijk bezig met ondernemingsrecht: ze interviewde rechters uit de civiele sector en de Ondernemingskamer. Ook sprak ze een advocaat-generaal. De interviews gecombineerd met een uitvoerige literatuurstudie laten zien dat sommige biases regelmatig voorkomen.
“Zo kunnen rechters worden beïnvloed door hindsight bias. Waren signalen in de aanloop naar een faillissement op dat moment zelf ook daadwerkelijk zo alarmerend als achteraf bezien lijkt?” Ook de information bias en selection bias kunnen regelmatig voorkomen. “Als rechter ben je afhankelijk van hoe informatie wordt voorgeschoteld, daar moet je je beslissing op baseren. Advocaten en partijen weten veel meer, de rechter heeft een achterstand.”
Emotionele neutraliteit
Onderzoek naar biases kan volgens de promovenda de invloed van mentale misleiding deels verminderen. “Als we meer over weten over dit soort gedrag, kunnen we beperkingstechnieken ontwikkelen, hoewel absolute controle onmogelijk blijft.”
Een van de aanbevelingen die Perquin-Deelen doet is om in (bij)scholing van rechters aandacht te besteden aan de invloed van biases op oordeelsvorming “Mensen denken vaak: daar heb ík geen last van. Maar dat is dus niet zo. Een rechter is ook maar een mens. Zonder emotie of vooroordeel rechtspreken is een nobel streven, maar emotionele neutraliteit is niet de natuurlijke staat van de mens. Dus ook niet van de rechter. Als je je daarvan bewust bent kun je er op letten.”
Reflectiemoment
Meervoudige rechtspraak zou haar voorkeur hebben: “Dan heb je in de raadkamer een reflectiemoment als je een zaak met elkaar bespreekt. Maar ja, alles meervoudig afdoen is veel te duur.” Rechters zouden ook meer met griffiers kunnen samenwerken. “Daar kan veel winst worden behaald”, aldus Perquin-Deelen. “Het is goed om bij iemand die de zaak kent te toetsen of het wel klopt wat je denkt. Iemand die ook kritische vragen stelt. Er waren tijdens mijn interviews rechters die aangaven veel waarde te hechten aan het oordeel van ervaren griffiers.”
