Het rechtseenheidsoverleg in deze commissie is bedoeld om de rechtseenheid in het bestuursrecht te bevorderen. Deelnemers zijn de vier hoogste bestuursrechters: de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, de Centrale Raad van Beroep, het College van Beroep voor het bedrijfsleven en de Hoge Raad. Die hebben in 2010 afgesproken regelmatig te overleggen om de rechtseenheid in het bestuursrecht te bewaken. Dat betekent dat zij rechtsregels die alle hoogste bestuursrechters toepassen, zoveel mogelijk hetzelfde willen uitleggen. In de commissie zitten rechters en juridisch medewerkers van alle vier de rechtscolleges.
Voor het recht op rechtsbijstand verwijst de commissie naar een arrest van 6 september 2024 van de Belastingkamer van de Hoge Raad. Het ging in deze zaak over een fiscale bestuurlijke boete. De Hoge Raad overweegt dat het recht op bijstand van een raadsman een van de fundamentele kenmerken van een behoorlijk proces in punitieve zaken is. Voor een – tijdelijke – uitzondering op dit recht is slechts plaats indien en zolang er dwingende redenen bestaan om het te beperken. Het recht op bijstand van een raadsman is van zo’n belang, dat een verzuim aan de kant van de overheid om de betrokkene daarover te informeren in beginsel niet kan worden gerechtvaardigd, vindt de Hoge Raad. “Het recht op bijstand van een raadsman geldt dus ook voor andere sancties die zijn gebaseerd op een ‘criminal charge’ in de betekenis die aan deze uitdrukking in artikel 6 EVRM moet worden toegekend.”
Onmiddellijk geïnformeerd
De burger heeft het recht om hierover onmiddellijk te worden geïnformeerd, in elk geval voordat hij voor het eerst wordt verhoord. Dit is ook van belang voor de bruikbaarheid van bewijs. De verklaringen die door hem zijn afgelegd moeten worden uitgesloten van het bewijs indien de betrokkene geen behoorlijk proces zou krijgen door het gebruik van die informatie in het proces van beboeting.
De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State sluit zich hierbij aan in de uitspraak van 24 december 2024. Hier ging het om het opleggen van een boete in het kader van de Wet Arbeid Vreemdelingen (Wav). Ook hier moet worden gewezen op het recht op bijstand door een raadsman, oordeelt de Afdeling.
De Afdeling acht daarbij van belang dat de bestuurlijke boete in de loop der jaren een grote ontwikkeling heeft doorgemaakt. Die was eerst bedoeld om handhavingsproblemen in de strafrechtelijke keten te ondervangen en bestuursorganen de bevoegdheid te geven om handhavend op te treden tegen lichte strafbare feiten. Maar nu gaat het bij de bestuurlijke boete steeds meer om zware, complexe overtredingen, gekoppeld aan hoge boetes. Dit rechtvaardigt naar het oordeel van de Afdeling een goede rechtsbescherming van de betrokkene.
De Commissie rechtseenheid bestuursrecht heeft zich verder onder meer gebogen over de wegingsfactor en puntwaarde van proceskosten, de vraag wanneer sprake is van een procesbelang, de ambtshalve toetsing van tijdigheid van bezwaar in beroep en het verstrekken van stukken in de bezwaarfase.
Gezichtspunten aanreiken
De commissie benadrukt de rechtseenheid niet te kunnen en willen opleggen. “De rechters die een concrete zaak moeten beslissen zijn verantwoordelijk voor hun beslissing en de rechtsoordelen waarop die beslissing is gebaseerd,” zo staat in het verslag te lezen. “Het rechtseenheidsoverleg kan en wil slechts gezichtspunten aanreiken die bij de besluitvorming behulpzaam kunnen zijn.”
Het rechtseenheidsoverleg is een van de instrumenten ter bevordering van rechtseenheid, schrijft de commissie. “Andere instrumenten zijn onder andere het instellen van een grote kamer en het vragen van een conclusie aan een bestuursrechtelijke advocaat-generaal.” Afstemming kan ook plaatsvinden door bij de samenstelling van zittingskamers gebruik te maken van over en weer benoemde leden in de rechtscolleges.
