Vicepresident Raad van State: ‘rechtsstaat geen vanzelfsprekend bezit’

De allereerste Week van de Rechtsstaat werd ingeluid door een lezing van vicepresident van de Raad van State Thom de Graaf.

Delen:

Thom de Graaf (foto Raad van State)
Thom de Graaf. Foto: Raad van State

Van dinsdag 30 mei tot en met 3 juni wordt voor de eerste keer de Week van de Rechtsstaat gevierd onder het thema ‘De toekomst van onze rechtsstaat’. Het vijfdaagse evenement is een initiatief van de Academie voor Wetgeving & Overheidsjuristen met lezingen voor professionals – rijksambtenaren, rechters, wetenschappers – en het bredere publiek, dat op de zaterdag tijdens het Rondje Rechtsstaat van harte welkom is bij onder meer de Academie voor Wetgeving, Eerste en Tweede Kamer en de Raad van State.

Kneuterdijk

Het bal werd op dinsdag geopend door ‘onderkoning’ De Graaf, die een thuiswedstrijd speelde op Paleis Kneuterdijk alwaar hij een rede gaf met de titel De Staat beteugeld. Erg verrassend kwam hij daarin niet uit de hoek – “Onze rechtsstaat is geen vanzelfsprekend bezit” –, maar de kern van waar het in een rechtsstaat moet gaan, werd geraakt. De voormalige minister voor Bestuurlijke vernieuwing en Koninkrijksrelaties en D66-partijleider begon zijn verhaal door te vertellen over de Gotische Zaal waarin hij zijn publiek toesprak, die nog door Koning Willem II zelf was ontworpen. Diezelfde vorst, zo vertelt De Graaf, bekeerde in één nacht “van zeer conservatief naar zeer liberaal” en opende de weg naar Thorbeckes Grondwet van 1848 (in 2023 175 jaar oud) die van Nederland een parlementaire democratie maakte. “Een machthebber die, zij het contrecoeur, vreedzaam de teugels overdraagt mag bijzonder heten.”

Onrechtsstaat

Het denken over rechtsstaat is een doorlopend proces. “Het algemeen kiesrecht is bijvoorbeeld nog maar zo’n honderd jaar oud; de gelijke behandeling volgens de wet van onder meer mannen en vrouwen, homo’s en hetero’s, en witte en zwarte mensen is van nog recentere datum.” In andere landen – ook dichter bij huis zoals in Polen en Hongarije – ziet De Graaf de rechtsstaat verworden tot een “onrechtsstaat”, waar autocratie in opkomst is en vrijheden met voeten worden getreden. Niet de staat wordt er beteugeld, maar de staat beteugelt zijn burgers. Met een verwijzing naar Plato beschrijft hij hoe een tirannieke meerderheid de rechtsstaat kan uithollen.

Toeslagenaffaire

Ook hier is de rechtsstaat geen gegeven en vergt deze continue aandacht. Vertrouwen is daarbij het allerbelangrijkst: “rafelt het vertrouwen, dan rafelt de rechtsstaat. Maar omgekeerd geldt ook: rafelt de rechtsstaat, dan rafelt het vertrouwen.” Dat laatste gebeurde volgens de Graaf in de kinderopvangtoeslagenaffaire. Vanuit daar komt hij echter tot een positieve noot: die leidde tot diepgravende reflectie en een hersteloperatie. Tot besluit doet hij een oproep om de democratische rechtsstaat, “het kostbaarste dat wij hebben”, met alle energie die we hebben te bewaken.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven