Politiek wordt wel de kunst van het mogelijke, of het haalbare, genoemd. Met de huidige coalitie van PvdA en VVD, met een minderheid in de Eerste Kamer, is dat niet erg veel. Dat wreekt zich op allerlei terreinen, maar misschien wel het meest opvallend op het gebied van de vluchtelingenopvang. PvdA en VVD denken ieder volstrekt anders over de vluchtelingenproblematiek. De impuls van de sociaaldemocraten is om solidariteit te tonen en de helpende hand uit te steken naar de mensen die het oorlogsgeweld en de uitzichtloosheid van het Midden-Oosten ontvluchten. De reflex van de VVD is die van de poortwachter. De grenzen moeten worden gesloten voor gelukzoekers en extremisten, en de “draagkracht” van Nederland moet in het oog worden gehouden. Het resultaat is een beleid dat wel genereus tal van vluchtelingen toelaat, maar dat tegelijkertijd sober en streng is in de opvang. Iedere vorm van aanzuigende werking moet worden voorkomen. We gaan geen faciliteiten en infrastructuur optuigen voor vluchtelingen, huisvesting zal in lege kantoorpanden en containerwoningen plaatsvinden en op borstvergrotingen hebben asielzoekers geen recht. (Eigen borsten eerst!)
Compromissen zijn natuurlijk niet per definitie slecht. Onder Paars had men het vaak over win-win situaties bij de verzoening van sociaaldemocratische en liberale uitgangspunten, oplossingen die het beste van de staat verbonden met het beste van de vrije markt. Compromissen kunnen echter ook anders uitpakken. (En de win-wins van gisteren, zo hebben we de afgelopen jaren geleerd, waren niet altijd een onverdeeld succes, zoals is gebleken bij woningbouwstichtingen (Vestia), zorginstellingen (Meavita), onderwijsinstellingen (InHolland) en het spoor (Fyra).) Het vluchtelingenbeleid van de PvdA en de VVD heeft meer weg van deze tweede combinatie van minpunten. Het is niet een win-win, maar een lose-lose situatie.
De nieuwe vluchtelingenstroom kwam op gang toen we juist zo’n beetje waren uitgediscussieerd over het “multiculturele drama” dat zich volgens velen in Nederland had afgespeeld. De migranten en asielzoekers die in de jaren negentig (en eerder) naar Nederland kwamen, zo is in grote lijnen de consensus, werden slecht ingeburgerd en participeerden niet goed in de samenleving en de economie. Asielzoekers zaten in eindeloze procedures en werden gedwongen om soms jarenlang op hun handen zitten. Migranten werden aan hun lot overgelaten. Ze vonden geen aansluiting bij de Nederlandse samenleving en en verwierven geen plek in de Nederlandse economie. Het resultaat was grote werkeloosheid, concentratie van nieuwkomers in de kansarme wijken van de grote steden en de ontwikkeling van parallelle samenlevingen in Nederland.
Als dit de analyse is — en dat is het na de interventies van Paul Scheffer en Frits Bolkestein voor veel sociaaldemocraten en liberalen — dan is het huidige beleid wel het laatste waar je aan zou moeten denken. Er is geen extra geld voor de Immigratie en Naturalisatie Dienst — vanwege de vermeende aanzuigende werking daarvan — dus de beproefde methode om langdurige werkeloosheid te scheppen, lange wachttijden en stroperige procedures, is onderdeel van het beleid geworden. De asielzoekers moeten niet denken dat ze recht hebben op voorzieningen in Nederland en zullen sober gehuisvest worden in kantoorpanden en containerwoningen — waarmee het proactief creëren van migrantengetto’s een taak van de overheid lijkt te worden. (Herinnert u zich de Molukkers en hun centrale woonoorden nog? Dan heeft u een beter geheugen dan de huidige coalitie.) Tot slot zal er een sobere ontvangst zijn voor de mensen die nu ons land binnenkomen. Waarom mensen voorbereiden op een leven in Nederland, als we zulke goede ervaringen hebben met de onverschilligheid en gebrekkige inburgering van de jaren tachtig en negentig? Of dachten we dat de Syriërs en Afghanen na een aantal jaren logeren in Nederland weer gewoon allemaal terug naar huis zullen gaan. Uit het verleden weten we dat dat niet waarschijnlijk is en dat een groot aantal hier zal blijven.
Als antwoord op de vluchtelingenproblematiek lijkt dit allemaal niet erg verstandig, maar daar is het ook helemaal niet op gericht. Het beleid is in de eerste plaats bedoeld als een antwoord op het verlies van kiezers aan de PVV, en niet als antwoord op de vraag hoe we het beste omgaan met de vluchtelingen die nu in grotere getale naar Europa komen. Het terugvallen op de mislukkingen van het verleden geeft niet veel vertrouwen in het succes van het beleid dat nu vorm krijgt. Het wordt uiteraard wel verkocht als een nieuwe aanpak, maar het is oude wijn in nieuwe zakken. Hetzelfde blijven doen en toch een ander resultaat verwachten, is een veelgebruikte definitie van dwaasheid.
Wouter de Been deed diverse projecten op het gebied van de rechtstheorie. Nu is hij postdoc onderzoeker in een onderzoeksproject over dynamiek in de multiculturele samenleving aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
