De administratieve rechter heeft de burger uit het oog verloren. Zijn rechtsbescherming komt daarmee in gevaar. Dat stelt Twan Tak (raadsheer bij de Centrale Raad van Beroep en emeritus hoogleraar staats- en bestuursrecht) die onlangs om die reden uit protest zijn ontslag indiende. Mr. sprak met hem en vroeg een aantal wetenschappers om een reactie.
“De bestuursrechtspraak gaat niet meer om de rechtsbescherming en rechtspositie van de burger. Rechters zien de burger niet meer staan”, aldus Tak. Het enige waar het volgens Tak nog om draait is controle van het formulier van de overheidsbeslissing. Onacceptabel, vindt hij. Burgers staan hierdoor in hun hemd in procedures tegen de overheid. Tak kan zich niet langer verenigen met de manier waarop de bestuursrechter rechtspreekt.
In zijn ontslagbrief schrijft Tak: “De veelgeprezen rechterlijke blinddoek dient in de huidige bestuursrechtspraak nog alleen om de rechtzoekenden aan het rechterlijk oog te onttrekken. De burger die de zaak aanhangig maakt, is niet langer in beeld.” De burger en de individuele rechtvaardigheid hebben volgens de raadsheer plaats moeten maken voor onder meer algemeen belang, efficiëntie en kostendekkendheid.
Wie hier debet aan is? “De rechters”, antwoordt Tak direct. “De Raad van State beweert dat het de schuld van de wetgever is omdat die de taak zo aan haar zou hebben opgedragen, maar dat is een pertinente leugen. De wetgever heeft juist gesteld dat de rechtsbescherming van het individu de énige doelstelling is van de Algemene wet bestuursrecht (Awb).” Tak gaat stellig verder: “En de rechtspraak weet dat ik gelijk heb. Ze weet het al zeker twintig jaar. Alleen rechters kunnen het niet toegeven, want daarmee zouden ze zichzelf in diskrediet brengen. Daarbij zou met grote klem de vraag rijzen waarom ze zo lang gezwegen hebben.”
Onzakelijk, ongenuanceerd en onrecht
Vanuit de wetenschap wordt kritisch gereageerd op het ‘protest’ van de raadsheer. Rob Widdershoven, hoogleraar Europees bestuursrecht aan de Universiteit Utrecht, vindt niet dat het systeem van rechtsbescherming van de burger tegen de overheid alarmerende vormen heeft aangenomen. “Ik ben het niet met Tak eens. Het algemeen belang heeft altijd een grote rol gespeeld in het bestuursrecht en dat is nu echt niet anders voor de totstandkoming van de Awb. Het is wel zo dat bestuurders in de loop der jaren beter zijn geworden in het nemen van hun beslissingen. Ze maken minder fouten. Mogelijk krijgen burgers daardoor minder vaak gelijk bij de rechter.”
Ook de Tilburgse hoogleraar staats- en bestuursrecht Boudewijn de Waard herkent zich niet in het door Tak geschetste beeld. Hij noemt de toon die Tak in zijn handboek gebruikt ‘soms onzakelijk ’ en de verwijten die hij richting de rechtspraak maakt ‘ongenuanceerd’. “Op deze manier debat voeren, is niet mijn stijl. Het is trouwens onduidelijk waarom Tak juist nu de keuze heeft gemaakt om uit de rechtspraak te stappen. Ik deel wel de zorg van hem dat de burger vaak aan het kortste eind trekt in bestuursrechtelijke procedures. Dat wil alleen niet direct zeggen dat er de laatste paar jaar een verslechtering in de rechtspraak is opgetreden. Ik zie lichtpuntjes, ook in de rechtspraak van de Raad van State.”
Hoogleraar staats- en bestuursrecht Adrienne de Moor – Vugt (Universiteit van Amsterdam) is iets minder kritisch: “Waar vroeger de rechter aan ongelijkheidscompensatie deed en waar mogelijk steken ophaalde en repareerde die de burger liet vallen, doet hij dat nu niet meer. Dat heeft inderdaad te maken met veranderde opvattingen, waar ook de Awb een rol in speelt. Maar er is ook geen tijd en geen geld meer voor ongelijkheidscompensatie. De rechtspraak is een rechtsbedrijf geworden, waar efficiëntie en productie belangrijk zijn, terwijl per zaak te weinig tijd beschikbaar wordt gesteld. In die zin kan ik Tak wel navoelen. Hij doet de rechters echter onrecht aan als hij stelt dat zij geen rekening houden met individuele omstandigheden. Dat doen ze juist zoveel mogelijk en naar eer en geweten waar de wet hen dat toestaat. De manier waarop Tak aandacht vraagt voor deze problematiek laat ik voor zijn eigen rekening, maar dat er meer aandacht besteed moet worden aan het evenwicht tussen rechtsbescherming en efficiëntie, vinden veel juristen.”
‘Koud bericht’
Tak heeft nog niets gehoord op zijn ontslagbrief. Slechts een – zoals hij het noemt – ‘koud bericht’ van de Centrale Raad van Beroep dat zijn ontslagverzoek is doorgestuurd naar de koningin. “Ik vind dit echt onbegrijpelijk. Ik denk dat ik bij de Raad een van de oudste nog dienende raadsheren ben. Wanneer je zo’n stap zet, verwacht je wel van je collega’s dat ze zich realiseren wat dat voor mij betekent en wat voor signaal dat is voor de rechterlijke organisatie, maar ik heb nog niets van hen gehoord. Het stelt mij teleur dat het kennelijk niet zo doordringt. Maar ze zijn nog niet van mij af. Al zijn er wellicht stiekem mensen die dat hopen.”
