Steeds maar weer beeft de aarde in Groningen. Mr. sprak voor het nummer dat 30 maart aanstaande verschijnt drie advocaten die zich bezighouden met de juridische aspecten van de aardbevingsproblematiek. Wat voor soort zaken krijgen zij voorgelegd en welke rechtsgebieden komen daarbij aan bod?
De zware aardbeving bij Zeerijp van 8 januari voelden ze bij de Groningse vestiging van De Haan op kantoor. “Collega’s liepen geschrokken de gang op”, zegt Henderi Lenting, specialist in vastgoed- en aansprakelijkheidsrecht. “Ik zat in een bespreking en voelde het pand kort schokken. Bij een aardbeving twee jaar geleden voelden we het pand ook trillen.”
Steunpunt Bevingschade
Lenting, geboren en getogen in de provincie Groningen, heeft zelf geen scheuren in zijn huis, maar kent in zijn naaste omgeving mensen die dat wel hebben. Met zijn collega’s biedt hij juridische ondersteuning aan cliënten die kampen met de gevolgen van de gasboringen. Toen zij in 2013 merkten dat er op dit gebied een toenemende behoefte aan rechtsbijstand bestond, besloten ze in kaart te brengen welke schade zich daarbij voordeed. “We merkten dat de afhandeling van schade aan woningen door de NAM vaak stroef verliep en dat men er niet uitkwam in onderhandelingen.” Voor deze gevallen werd het Steunpunt Bevingschade opgericht, waarbij Lenting sinds 2015 betrokken is als coördinator. Om gedupeerden te ondersteunen bij de schadeafhandeling werken advocaten van De Haan samen met een aannemer, taxateur en schade-expert. “Vooral in 2015 en 2016 kwamen er heel veel schademeldingen binnen.”
De Haan staat mkb-bedrijven en grote ondernemingen bij die schade hebben aan hun bedrijfspanden, maar heeft ook particulieren als cliënt. Het gaat vooral om aansprakelijkheidsrecht, bouwrecht en bestuursrecht. Geadviseerd wordt onder meer over welke schade iemand kan verhalen, hoe deze moet worden vastgesteld en wie ervoor kan worden aangesproken. Het kantoor adviseert en procedeert ook over toekenning van immateriële schadevergoeding. Lenting: “Sommige Groningers hebben psychische klachten door de aardbevingen; ze ervaren stress, zijn bang en maken zich zorgen. Om cliënten beter te kunnen ondersteunen hebben we hier sinds vorig jaar een advocaat met uitgebreide letselschade-expertise.”
Waardevermindering
In verschillende procedures trad De Haan op als advocaat voor de Stichting Waardevermindering door Aardbevingen Groningen, die is opgericht om de schade te verhalen van als gevolg van aardgasboringen in waarde gedaalde woningen. De Stichting WAG heeft inmiddels ruim 4000 leden. (Over de financiële constructie en de verwevenheid van De Haan en de Stichting loopt nog een tuchtrechtelijke procedure; De Haan is na een berisping door de Raad van Discipline in januari in hoger beroep gegaan). In een opvallend uitgebreid arrest oordeelde het gerechtshof Leeuwarden-Arnhem op 23 januari dat abstracte begroting van schade vanwege waardevermindering door de gaswinning mogelijk is (ECLI:NL:GHARL:2018:618). Dit betekent dat woningeigenaren ook aanspraak kunnen maken op vergoeding van waardeverminderingsschade als zij hun woningen nog niet hebben verkocht en als nog geen sprake is van fysieke schade aan die woningen. De NAM vergoedde alleen de waardevermindering bij verkoop. Het hof deed deze uitspraak in het hoger beroep dat de NAM had ingesteld tegen het vonnis van de rechtbank Noord-Nederland van 2 september 2015 in een geschil tussen de NAM en Stichting WAG en twaalf woningcorporaties, die werden vertegenwoordigd door De Haan-advocaten Pieter Huitema en Ruud Glas (ECLI:NL:RBNNE:2015:4185). Lenting: “Met deze zaken hebben we écht iets bereikt voor de Groningers. Niet voor één individu, maar voor een grote groep.”
Ten aanzien van vergoeding van immateriële schade heeft de rechtbank Noord-Nederland vorig jaar maart volgens Lenting ook “een heel principieel standpunt” ingenomen. In een procedure die zijn collega Huitema namens 127 Groningers had aangespannen tegen de NAM en de Nederlandse staat oordeelde de rechtbank dat alle Groningers in het bevingsgebied die door de aardbevingen in hun woongenot zijn aangetast, recht hebben op een schadevergoeding. Lenting: “Inwoners van het gebied die psychische klachten hebben komen volgens de rechtbank nadrukkelijk in aanmerking voor smartengeld. De exacte hoogte moet per persoon worden bepaald en zal van een aantal factoren afhankelijk zijn, zoals de locatie in het aardbevingsgebied.” De staat is niet in hoger beroep gegaan tegen deze beslissing, de NAM wel.
Schadeprotocol
Sinds januari 2016 kunnen gedupeerden terecht bij de Nationaal Coördinator Groningen (NCG), een samenwerking van tien Groningse gemeenten in het aardbevingsgebied, de provincie Groningen en de Rijksoverheid. Het verbeteren van de schadeafhandeling is een belangrijk onderdeel van het meerjarenprogramma ‘Aardbevingsbestendig en Kansrijk Groningen’ van de NCG. Tot voor kort leverde de Arbiter Bodembeweging hieraan een belangrijke bijdrage, oud-rechters die door de voorzitter van de Raad voor de rechtspraak waren voorgedragen. Zij konden worden ingeschakeld als na een eerste inspectie en contra-expertise geen overeenstemming was over het herstel van de schade. Lenting is enthousiast over hun aanpak, die volgens hem effectief was en goedkoper dan een rechtszaak. “In de praktijk was bijna altijd sprake van finale beslechting.”
Deze Arbiter Bodembeweging zal echter alleen nog geschillen afhandelen die vóór 19 maart van dit jaar in behandeling zijn genomen. Sindsdien is een nieuw schadeprotocol van kracht, het Protocol mijnbouwschade Groningen, onderdeel van het Besluit mijnbouwschade Groningen. Alle schades worden vanaf 1 juli afgehandeld volgens dit nieuwe protocol, dat zich volgens minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat bij uitstek richt op de onafhankelijke en ruimhartige beoordeling van schademeldingen. Per 19 maart is de Tijdelijke commissie mijnbouwschade Groningen ingesteld. Zij moet een oplossing bieden voor schade veroorzaakt door de beweging van de bodem als gevolg van de aanleg of exploitatie van een mijnbouwwerk ten behoeve van gaswinning uit het Groningenveld of als gevolg van de gasopslag Norg.
Het Besluit mijnbouwschade Groningen loopt vooruit op de wettelijke regeling van de schadeafhandeling en voorziet niet in een eindsituatie. Immateriële schade en vermogensschade bij mkb-bedrijven die niet het gevolg is van fysieke schade aan een gebouw komt vooralsnog niet voor vergoeding in aanmerking. Ook verschillende bestaande regelingen, waaronder de waardeverminderingsregeling, worden (nog) niet door het besluit en protocol gedekt. “Of het protocol daadwerkelijk soelaas biedt voor een groot deel van de Groningers is afhankelijk van de vraag of de ruimhartigheid waar het protocol over rept ook echt wordt waargemaakt bij de uitvoering van het protocol”, zegt advocaat Armin Vorsselman. “Nu maatschappelijke organisaties achter het protocol staan zijn de Groningers hoopvol gestemd, maar heerst vooral nog de opvatting ‘eerst zien dan geloven’.” Vorsselman is gespecialiseerd in het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht en maakt deel uit van het Team Aardbevingen van PlasBossinade. Dit ‘kernteam’ bestaat uit vier advocaten en werd na de zware aardbeving in Huizinge in 2012 geformeerd, omdat het kantoor sindsdien steeds meer vragen kreeg voorgelegd over juridische aspecten van de aardbevingsproblematiek. Vorsselman is ook medeoprichter van en participant in het Gronings Centrum voor Aansprakelijkheid en Schade (GCAS) van de Rijksuniversiteit Groningen, dat onafhankelijk wetenschappelijk juridisch onderzoek doet op het gebied van aansprakelijkheid en schade.
Bij aardbevingsschade in Groningen is een wettelijk bewijsvermoeden geïntroduceerd; in de volksmond ‘omkering van de bewijslast’ genoemd. Tenzij de NAM aantoont dat deze door iets anders wordt veroorzaakt, wordt vermoed dat schade die naar zijn aard aardbevingsschade zou kunnen zijn het gevolg is van gaswinning. “Over de reikwijdte van de toepassing van het bewijsvermoeden en het te leveren tegenbewijs zal door de Hoge Raad, bijvoorbeeld via het voorleggen van prejudiciële vragen, zo spoedig mogelijk uitspraak moeten worden gedaan. Dat schept duidelijkheid”, aldus Vorsselman. “In mijn praktijk merk ik dat er veel discussie is over de vraag waarom het bewijsvermoeden en het protocol niet ook gelden in andere gebieden in Nederland waar naar gas wordt geboord, zoals in Drenthe. Het is aan inwoners van gemeenten in het noorden van Drenthe niet uit te leggen waarom zij een beroep kunnen doen op het bewijsvermoeden en het protocol wanneer zij schade hebben geleden als gevolg van gaswinning uit het Groningenveld, terwijl zij een veel lastiger en duurder traject tegemoet gaan als zij schade vorderen als gevolg van gaswinning uit het kleinere Annerveenveld. Deze discrepantie moet zo snel mogelijk worden opgeheven. Het ligt voor de hand dat het protocol en het bewijsvermoeden zich ook uitstrekken tot deze kleinere gasvelden in Nederland.”
Aardbevingsbestendig bouwen
PlasBossinade adviseert instellingen en bedrijven, waaronder projectontwikkelaars en aannemers, onder meer over preventieve maatregelen en aardbevingsbestendig bouwen. “Het versterkingsprogramma om woningen en bedrijfspanden aardbevingsbestendig te maken, dat de NCG met de gemeente uitvoert, leidt tot veel vragen bij eigenaren van onroerend goed”, zegt Vorsselmans collega Robert van der Velde. “Welke versterkende maatregelen moeten er worden getroffen, hoe lang duurt het voordat die worden uitgevoerd en wie betaalt dit? Wanneer is een gebouw weer veilig? Een school heeft plannen voor nieuwbouw met grote raampartijen en vraagt zich af of dit nog wel kan in Groningen. Bij grote ramen is de kans op knappen groter. Moet ze de bouwplannen aanpassen en zo ja, wie betaalt dat dan?”
Van der Velde adviseert veel Groningse overheden, vooral over bestuursrechtelijke aspecten rondom gaswinning en aardbevingen. “De provincie maakt zich bijvoorbeeld grote zorgen over het behoud van de vele voor het Groningse landschap kenmerkende panden, waaronder oude agrarische schuren. De eigenaren ervan moeten op een gegeven moment besluiten of ze verbouwen of kiezen voor nieuwbouw. Dat een individuele boer de voorkeur geeft aan een nieuwe loods is te begrijpen, maar wat als honderden boeren dat doen? De overheden willen voorkomen dat op grote schaal karakteristieke en beeldbepalende panden verloren gaan. Ik adviseer daarbij.”
Gaswinning
Veel Groningers vinden de toenemende kracht van de bevingen en daarmee gepaard gaande schade en waardedaling reden om de gaswinning te stoppen of in ieder geval aanzienlijk te verminderen. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft 15 november 2017 uitspraak gedaan over de gaswinningsbesluiten van voormalig minister Kamp (ECLI:NL:RVS:2017:3156). De Afdeling heeft deze vernietigd en bepaald dat er vóór 15 november 2018 een nieuw besluit moet worden genomen. De kern van de uitspraak is dat de risico’s beter gemotiveerd moeten worden en er meer aandacht moet zijn voor het veiligheidsbelang van de Groningers. Van der Velde trad in deze procedure namens verschillende Groningse overheden op als gemachtigde. Eerder trad hij bij de Afdeling namens meerdere overheden op in een procedure over het instemmingsbesluit van voormalig minister Kamp van januari 2015 en zijn wijzigingsbesluit van juni 2015 over gaswinning. In zijn uitspraak van 18 november 2015 (ECLI:NL:RVS:2015:3578) vernietigde de Afdeling beide besluiten. “Baanbrekende jurisprudentie”, zegt Van der Velde. “De Raad van State heeft heel indringend het veiligheidsbelang van de Groningers getoetst en geoordeeld dat de gaskraan verder dicht moet. Sinds de eerste grote aardbeving van vijf jaar geleden heeft nog geen gaswinningsbesluit de rechterlijke toets doorstaan. Veel wat tot nu toe bereikt is, is aan de rechter te danken.”
