Zaterdagavond. Een man bedreigt twee dames met een doorgeladen vuurwapen in een Rotterdamse kroeg. Hij wordt direct opgepakt en vastgezet. Vanuit de gevangenis geeft hij aan dat hij de dames zijn excuses wil aanbieden. Hoe ga je daar mee om? Wat zijn de mogelijkheden tot herstelbemiddeling? Officier van Justitie Mirjam Goudzwaard vertelt erover.
MOGELIJKHEDEN TOT HERSTELBEMIDDELING
‘Als een slachtoffer aangifte doet en het OM besluit de zaak te vervolgen, dan stuurt het OM een brief waarin zijn of haar rechten staan opgesomd. Dat begint met het recht om op de hoogte te worden gehouden van het verloop van de zaak. Slachtoffers hebben ook het recht om een schadevergoedingsvordering in te dienen, in bepaalde zaken gebruik te maken van spreekrecht en bijvoorbeeld het recht op een gesprek met de officier van justitie. Daarnaast kijkt het OM of er mogelijkheden tot de inzet van herstelrechtvoorzieningen zijn. Mediation in Strafrecht is daar een voorbeeld van.’
SPREEKRECHT & MEDIATION
‘Het spreekrecht is een goede manier voor slachtoffers om in het strafproces te vertellen wat de gevolgen zijn geweest van het strafbare feit, maar er komt geen gesprek tot stand. Bij mediation is dat wel het geval. Een gesprek tussen verdachte en slachtoffer levert vaak meer genoegdoening op dan een heel strafproces. Je hoort wel dat een straf voor de dader op enig moment voorbij is, maar dat een slachtoffer soms levenslang moet dealen met de gevolgen. Mediation kan een heel mooi instrument zijn om slachtoffers op weg te helpen om weer verder te gaan met hun leven. Sinds 2017 kan Mediation in Strafrecht in (bijna) alle strafzaken worden ingezet.’
‘Een gesprek tussen verdachte en slachtoffer levert vaak meer genoegdoening op dan een heel strafproces.’
TO MEDIATE OR NOT TO MEDIATE
‘Als officier van justitie kijk je altijd of er signalen zijn dat mediation een oplossing kan bieden. Maar niet elke zaak is geschikt voor mediation. De motivatie van de verdachte moet zuiver zijn. Die moet erkennen dat hij of zij iets heeft gedaan waarvoor het slachtoffer de gevolgen moet dragen en daar de verantwoordelijkheid voor nemen. Zo had ik een stalkingszaak waarin de verdachte aangaf dat hij via mediation wel in contact wilde komen met het slachtoffer. Dat hebben we natuurlijk afgehouden, omdat de hele zaak juist draaide om het feit dat het slachtoffer geen contact wilde met de verdachte. En als een verdachte enkel uit eigen belang wil meedoen omdat het wel eens strafverlagend kan werken, dan is dat ook niet de motivatie die we zoeken. Uiteraard beschermen we het slachtoffer ook als er sprake is van psychische problemen bij de verdachte. We willen niet dat het slachtoffer nog een keer slachtoffer wordt.’
‘Mediation kan een heel mooi instrument zijn om slachtoffers op weg te helpen om weer verder te gaan met hun leven.
DE OFFICIER ZET DE EERSTE STAP
‘Als officier zet je het proces zelf in werking. Je kijkt wat de zaak inhoudt en als je denkt dat mediation bevorderlijk is, laat je eerst de verdachte en daarna het slachtoffer vragen of ze ervoor openstaan. Als beiden op het aanbod ingaan, schakel je het mediationbureau in. Het zijn altijd twee mediators die een zaak draaien. Ze zetten verdachten en slachtoffers trouwens nooit direct bij elkaar aan tafel. Eerst voeren ze individuele gesprekken. Pas als zij beoordelen dat dit kan, vindt er een gezamenlijk gesprek plaats. Alles wat tijdens de mediation wordt besproken blijft geheim. Bij een geslaagde mediation wordt de uitkomst vastgelegd in een vaststellingsovereenkomst. Alleen op die manier kunnen de officier en de rechter geïnformeerd worden van de uitkomst. Na de mediation komt de zaak weer terug bij de officier, waarbij de uitkomst meeweegt voor de vervolgingsbeslissing. Als de zaak naar de rechter gaat, moet de rechter in zijn straf rekening houden met de vaststellingsovereenkomst. Dat schrijft de wet voor.
EEN GEVOEL VAN OPLUCHTING BIJ SLACHTOFFERS
‘Wat ik lees in vaststellingsovereenkomsten, is dat er vaak een gevoel van opluchting is bij slachtoffers. Dat ze uit hebben kunnen spreken waar hun angst zit. Dat ze hun vragen hebben neer kunnen leggen bij de verdachte. Dat ze vooral blij zijn als ze het woord ‘sorry’ hebben gehoord. En in andere zaken ook wel dat er afspraken zijn gemaakt, hoe beide partijen in de toekomst verder moeten. Het gaat dan vaak om burenruzies, bijvoorbeeld. Voor de verdachte is het verder ook goed om te horen wat de gevolgen zijn voor het slachtoffer. Dat is iets wat tijdens mediation veel duidelijker doordringt dan tijdens een zitting.’
DE ZAAK: BEDREIGING MET VUURWAPEN
‘In deze zaak werd mediation in gang gezet op aangeven van de verdachte. Hij had de dames zonder noemenswaardige aanleiding bedreigd en gaf aan dat hij daarvoor zijn excuses wilde aanbieden. Het was wel duidelijk dat hij de bewuste avond onder invloed van alcohol was. Dat is natuurlijk iets wat de zaak kleurt. Als iemand bij positieven komt en gaat nadenken wat hij heeft gedaan, dan kun je je daar iets bij voorstellen. Daarnaast kun je voorstellen dat de gevolgen voor de slachtoffers in deze zaak heel groot zijn. Een onbekende man die je zomaar op deze manier benadert; dat kan een ongelofelijke angst opleveren en veel wantrouwen in de rest van je leven. Een van de slachtoffers stemde in om mediation in te gaan. In de vaststellingsovereenkomst gaf ze aan dat ze blij is dat ze niet bang meer hoeft te zijn om de straat op te gaan, niet bang meer hoeft te zijn voor represailles. En dat ze gelooft dat ze het vertrouwen in de medemens weer terug kan krijgen. De rechtbank heeft vervolgens positief meegewogen dat de verdachte heeft deelgenomen aan de mediation en dat hij zijn excuses heeft gemaakt. Zijn straf is onder andere hierdoor voor een deel voorwaardelijk geworden.’
‘In de vaststellingsovereenkomst gaf ze aan dat ze blij is dat ze niet bang meer hoeft te zijn om de straat op te gaan’
OVER MIRJAM GOUDZWAARD
Mirjam Goudzwaard is Officier van Justitie met de portefeuille slachtofferrechten te Rotterdam. Ze volgde de voormalige raio-opleiding met het plan om rechter te worden. Maar toen ze tijdens de opleiding bij het OM kwam veranderde dat: ‘Als officier ben je vanaf het allereerste moment bij een zaak betrokken. Vanaf het politie-onderzoek, de vorming van het dossier, het nemen van de afdoeningsbeslissing, het contact met slachtoffers tot aan de inhoudelijke behandeling op zitting. Die dynamiek is echt heel leuk.’
