In Washington zijn de hoorzittingen in het Huis van Afgevaardigden afgerond voor het Impeachment-proces van president Trump. Als dit een puur juridisch proces zou zijn geweest, dan zouden de feiten die boven tafel zijn gekomen over het misbruik van zijn ambt hoogstwaarschijnlijk voldoende zijn geweest voor een veroordeling door een onafhankelijke rechter of een jury (we hebben het over de VS) van onafhankelijke burgers.
Maar Impeachment is een politiek instrument, de hoorzittingen waren een vorm van politiek theater, en de uiteindelijke conclusie zal een politieke conclusie zijn. De komiek Richard Pryor grapte eens toen hij door zijn echtgenote met een andere vrouw werd betrapt: “Who are you going to believe, me or your lying eyes?” Dit is in feite wat de Republikeinse partij in overgrote meerderheid nu aan haar achterban vraagt, geloven jullie ons, of geloven jullie je eigen leugenachtige ogen en de feiten en bekentenissen die in het Impeachment-proces naar voren zijn gekomen? Vooralsnog lijkt het erop dat de Republikeinen met hun streken wegkomen en dat hun aanhang de feiten en getuigenissen die de hoorzittingen hebben opgeleverd negeert. Dat feiten er niet meer toe doen is een treurige vaststelling, maar hoe kan het dat zoveel Amerikaanse burgers zich een oor laten aannaaien?
Toegegeven, als politiek theater waren de Impeachment-hoorzittingen enigszins teleurstellend. De Nixon Impeachment was een Shakespeariaans drama vergeleken bij de hoorzittingen voor Trump’s Impeachment. Als onderwerp was Nixon een veel interessanter personage dan de eendimensionale Trump. Nixon is King Lear of MacBeth, Trump eerder een soort Dagobert Duck. De zelfdestructieve Nixon was intelligent en kon als president zeker een aantal grote successen op zijn naam schrijven, maar hij was ook bitter, paranoïde, en depressief. Dat leidde tot een intrigerend schouwspel. Trump is een luie en doorzichtige charlatan, een reality-showartiest die het moet hebben van een constante en vermoeiende stroom relletjes en afleidingen. De Watergate-affaire was een zoektocht naar de waarheid in een tijd waarin dat nog serieus werd genomen. Trump, daarentegen, was vanaf het begin vrijwel volledig open over zijn chantage van de Oekraïne en het bevriezen van Amerikaanse hulp om president Volodymyr Zelensky te dwingen zijn complottheorieën over Oekraïense bemoeienis met de Amerikaanse verkiezingen van 2016 te bevestigen alsook de verdachtmaking van corruptie van de Democratische presidentskandidaat Joe Biden en zijn zoon Hunter in de Burisma affaire. In de kern stond wat Trump feitelijk had gedaan nooit echt ter discussie. Democraten zochten alleen naar meer context en aanvullende feiten, de Republikeinen hebben de basisfeiten nooit echt ter discussie gesteld, maar probeerden vooral het proces te verwarren met verdere complottheorieën, misleidende voorstellingen van zaken en valse sporen. Na drie jaar Trump waren de kiezers de modderige intriges en schandalen van het Trumppresidentschap kennelijk moe. De kijkcijfers voor de Impeachment-hoorzittingen vielen dan ook erg tegen. Trump lijkt daarmee bovenal gered te zijn door de apathie van de Amerikaanse kiezers over weer een mistig Trump-schandaal.
Ook de aard van het proces was in het voordeel van Trump. In de tijd van Nixon keken de burgers nog in grote getalen naar dezelfde grote tv-kanalen. Er was als het ware een gedeelde publieke ruimte waar in grote lijnen hetzelfde nieuws werd gezien. Veel meer dan tegenwoordig was er een nationaal politiek debat over de Impeachment van Nixon binnen een gedeeld referentiekader. Het media-aanbod van nu is volledig verkokerd in een veelheid van nieuwskanalen die hun eigen gesloten gemeenschappen bedienen. Voor Republikeinen is dat vooral het nieuwskanaal Fox News en de nieuws/opinie site Breitbart. In deze mediakanalen wordt iedere onthulling over Trump als partijdige verdachtmaking voorgesteld van de Amerika hatende linkse extremisten van wat ze steevast de ‘Democrat Party’ noemen (omdat dat de negatieve associatie oproept met ‘bureaucrat’ en ‘autocrat’ in plaats van ‘democratie’, het beeld dat de correcte naam ‘Democratic Party’ oproept). Nixon kon in zijn tijd niet rekenen op dergelijke ideologische ondersteuning in de media.
Het gaat hierbij overigens niet om een evenredige polarisatie van het politieke veld. In de Amerikaanse politicologie spreekt men wel van ‘asymmetrische polarisatie’, een patroon dat een aantal jaren terug is ontdekt door de Amerikaanse politicologen Thomas Mann en Norm Ornstein. Kort gezegd is de Democratische partij de laatste decennia politiek nauwelijks linkser geworden, terwijl de Republikeinse partij fors naar rechts is opgeschoven en politiek steeds extremere posities inneemt. Dit maakt het politieke proces van geven en nemen steeds moeilijker, omdat de Democraten voor een compromis nu veel verder in de richting van de Republikeinen moeten opschuiven dan voorheen. Bovendien zijn de Republikeinen steeds minder tot compromissen bereid. Ze zien de posities van de Democratische partij steeds minder als legitiem. Deze tactische politieke positionering is in de pers moeilijk aan de orde te stellen, omdat journalistieke neutraliteit voorschrijft dat beide partijen partijdige posities innemen en de waarheid ergens in het midden moet liggen. Maar de waarheid ligt niet langer in het midden. De Republikeinse partij is het democratische systeem met deze ideologische verharding langzaam aan het uithollen. Een en ander maakt het vrijwel onmogelijk voor Republikeinen om nog kritisch te kijken naar de misstanden van president Trump en zijn administratie, ook al zijn ze in de hoorzittingen duidelijk aangetoond.
