Daarbij gaat het volgens het onderzoek, dat als peildatum eind november 2020 heeft, in totaal om 393 mensen.
Publicatie op universiteitssite
In het onderzoek is ook bekeken in welke mate universiteiten de commerciële nevenfuncties van wetenschappers op hun website publiceren. Verder zijn de commerciële en bestuurlijke nevenfuncties van fiscalisten in “voorname tijdschriften” en ministeriële adviescommissies onder de loep genomen. Naar (buiten)promovendi en emeriti is niet gekeken.
Financieel profijt
Volgens het onderzoek werken de meeste wetenschappers bij PwC, EY, Loyens & Loeff, De Brauw Blackstone Westbroek en Deloitte. Ongeveer een op de drie hoogleraren “met een dubbele pet” is partner bij een van deze organisaties. Dat betekent dat zij er, als vennoot van een advocatenkantoor, relatief vaak direct financieel profijt van hebben als het kantoor meer winst maakt door fusies en overnames, ingewikkelde juridische structuren om belasting te ontwijken en de bureaucratie rond de soms enkel papieren realiteit van een internationaal hoofdkantoor op Nederlandse bodem, stelt GroenLinks.
Gebrek aan transparantie
Volgens het onderzoek zijn universiteiten bij 17 procent van alle onder de loep genomen hoogleraren op hun website niet transparant over de commerciële nevenfuncties. Bij overige academici zijn de universiteiten bij 38 procent wél open over zulke nevenfuncties. De onderzoekers zien hierbij overigens veel verschillen tussen de universiteiten.
Niet onafhankelijk
Door de nevenfuncties is onduidelijk of vaak zeer technische maar belangrijke fiscale en juridische wetgeving nog wel het belang van de burger dient, of vooral dat van de grote advieskantoren, stelt GroenLinks. Als voorbeeld wordt de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (NOB) genoemd. “Zij levert commentaar op allerlei belastingwetgeving. En bepaald neutraal gaat dat niet. De NOB doet zich daarbij voorkomen als een onafhankelijk baken van expertise en speelt hiermee een soort Raad van State van de belastingwetgeving.”
Onderscheid
De politiek is al langer kritisch over de dubbele petten in de wetenschap, maar dat heeft nog niet tot verandering geleid, aldus GroenLinks, die ervoor pleit dat wetenschappers met commerciële nevenbelangen hun professoraat niet langer “als een soort cafetariamodel” in het publieke debat inzetten. Daarnaast moeten universiteiten een helder onderscheid maken tussen hoogleraren die daadwerkelijk onafhankelijk functioneren en wetenschappers die in hun dagelijks leven “gewoon als advocaat werken, met bijkomende belangen van dien”. De laatsten zouden alleen nog als bijzonder hoogleraar moeten kunnen werken.
Ook zouden universiteiten ervoor moeten zorgen dat er “paal en perk” wordt gesteld aan andere academici die onderzoek en onderwijs combineren met een commerciële nevenfunctie.
Richtlijn
Universiteiten zouden bovendien volledige openheid moeten geven over mogelijke geldstromen tussen de grote Zuidaskantoren en universiteiten, ook over de afgelopen vijf jaar.
En de politiek zou veel kritischer moeten zijn over nevenfuncties in adviescommissies. ‘Dubbele petten’ zouden niet meer welkom moeten zijn in adviescommissies van ministeries. Het weren van nevenfuncties zou vastgelegd kunnen worden in een richtlijn.
Belemmeren
Ook Jan Vleggeert, hoogleraar Belastingrecht aan de Universiteit Leiden, sprak zich in zijn oratie op 30 oktober 2020 uit over dit onderwerp. “Het lijkt er sterk op dat de combinatie van verschillende petten de onafhankelijke wetenschapsbeoefening kan belemmeren”, betoogde Vleggeert. Volgens hem blijven veel punten, zoals belastingontwijking door multinationals, onderbelicht omdat hoogleraren dubbele belangen hebben.
