Geen land heeft meer klachten tegen zich lopen bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg dan Rusland (25% van alle zaken) en Turkije (11%). Veel klachten worden gegrond verklaard en de uitspraken tegen beide landen liegen er dikwijls niet om. Een groot aantal van de geconstateerde schendingen gaan over het recht op leven en de vrijwaring van marteling en onmenselijke behandeling.
De verhouding tussen met name Rusland en het Straatsburgse Hof is ronduit moeizaam te noemen. Meer dan eens blijkt dat de autoriteiten van dat land de vingerwijzingen van het Hof aan hun laars lappen of de procedures moedwillig dwarsbomen. De Russische en Turkse regeringen geven regelmatig blijk van argwaan jegens het Hof, soms zelfs van vijandigheid.
Rusland en Turkije, beide rompstaten van eens machtige rijken, liggen zij nu buiten of toch binnen Europa? Wij weten het niet; de Russen en Turken weten het zelf ook niet. Belangrijker is de vraag: horen zij in Europa of erbuiten? Er is geen juridisch sluitend antwoord op deze vraag.
‘Europa’ vindt ze Europees genoeg om ze deel te laten uitmaken van de Raad van Europa maar niet Europees genoeg om in de Europese Unie op te nemen. Deze apartheid is typerend voor hoe wij ermee omgaan en voedt de argwaan van Russen en Turken jegens ons: het voelt immers of Rusland en Turkije wel op het erf mogen maar niet in het huis. Als een hond? ‘Europa’ bedient zich inderdaad maar al te graag van twee machtige waakhonden aan haar lange oostgrens.
En dan dat merkwaardige gedraai: een land als Turkije langer dan 50 jaar kandidaat-lid laten zijn, terwijl het links en rechts wordt ingehaald door landen en landjes met een vaak aanzienlijk dubieuzere staat van dienst als democratische rechtstaat. Ik kan mij voorstellen dat veel Turken zuiver uit zelfrespect hun buik vol hebben van dit ‘Europa’.
Welke angsten proberen wij nu eigenlijk te bezweren? Waarom willen we deze twee landen te vriend maar toch buiten de deur houden? "Ze zijn zo groot." Dat valt reuze mee. Duitsland en Frankrijk samen hebben meer inwoners dan Rusland; Spanje en Polen samen meer dan Turkije. "Ze zijn cultureel zo anders." Ik betwijfel het. De paradox is dat hoe harder ‘Europa’ roept dat Rusland en Turkije anders zijn, hoe sterker de groepen worden binnen Rusland en Turkije die ‘Europa’ vreest: imperialisten en islamisten. Het is het recept voor een self-fulfilling prophecy.
Maar wat te doen met de terechte zorgen om de mensenrechten in beide landen? Het is een ogenschijnlijk moeilijk dilemma. Rusland en Turkije enkel laken en sancties opleggen wegens schendingen van het EVRM zal niet veel uithalen. Dat heeft alleen maar uitsluiting tot gevolg en versterkt de interne elementen in die landen die juist tot afkeer van Europa oproepen. Het enige dat echt helpt is de persoonlijke banden sterker aan te halen tussen Rusland en Turkije en de rest van Europa. Een probaat middel daarvoor is de uitwisseling van studenten, vooral ook veel rechtenstudenten. Een samenleving bouwt men niet alleen met wetten en vonnissen, maar ook door met elkaar om te gaan.
Dr. mr. C.B. Schutte is advocaat bij Schutte Heide-Jørgensen advocaten te Amsterdam.
