Ik was deze zomer in Engeland en Schotland waar Brexit iedere glans heeft verloren. Er is geen euforie over de herwonnen vrijheid, er is geen optimisme over een onafhankelijke toekomst, er is alleen een eindeloze reeks onvoorziene problemen, tegenslagen, en teleurstellingen die de Britten gelaten ondergaan. In het Verenigd Koninkrijk is Brexit nooit uit het nieuws.
Van een gloedvol vergezicht is het getransformeerd in een zeurend, dagelijks terugkerend, hoofdpijndossier. De meeste Britten zijn Brexit zat. Niemand had kennelijk voorzien dat ‘taking back control’ in de praktijk zou betekenen dat je tot in de haarvaten van de economie en de samenleving alles wat al prima geregeld was opnieuw moet gaan regelen om er zeker van te zijn dat het na Brexit als voorheen blijft doorfunctioneren ― van de pensioensvoorziening van de expats tot het aanbod van medicijnen en isotopen voor de zorg, van de voedselvoorziening in de supermarkten tot de voortzetting van het internationale vliegverkeer. Het is een kolossale verspilling van energie. Groot-Brittannië, zo is de verwachting, zal na alle moeite armer, bureaucratischer, minder dynamisch en internationaal onbelangrijker uit het Brexitproces komen dan het binnen de EU zou zijn geweest. De overtuigde Brexiteers worden ondertussen bozer en bozer. Het probleem is niet hun Brittopie van een herrezen Verenigd Koninkrijk dat vastberaden zijn eigen weg inslaat, maar obstructie in Brussel en verraad van een vijfde colonne van remainers thuis. De evidente waarheid die zich iedere dag opdringt, dat het opwerpen van grenzen en het afwijken van de algemene regels en standaarden van het grote handelsblok aan je voordeur per definitie zal leiden tot meer bureaucratie, meer frictie, hogere kosten en minder voorspoed, wordt stijfkoppig ontkend. Brexit is niet een project dat in de werkelijkheid geworteld is, het is een geloof.
Brexit is daarmee een voorbeeld aan het worden van wat de socioloog Keith Kahn-Harris post-denialism noemt. Denialism is een bekend fenomeen. Veel wetenschappelijke vaststellingen ― van het broeikaseffect tot het gevaar van roken en van het nut van inentingen tot de onderkenning van de Holocaust ― roepen een ontkenningsliteratuur op, soms aangemoedigd en gefinancierd door machtige belangengroepen. Pseudowetenschappers proberen dan aan te tonen dat er geen bewijs is voor opwarming van de aarde, of dat er geen relatie is met de emissie van koolstofdioxide, of dat vaccinatiecocktails autisme veroorzaken. Wat kenmerkend is voor denialism is dat het de wetenschappelijke methode blijft eerbiedigen. Het probeert met alternatieve feiten en wetenschappelijke scepsis geaccepteerde inzichten te ontkrachten en te vervangen met alternatieve hypothesen. Denialism is er vooral op gericht om de twijfel te mobiliseren. Of het broeikaseffect echt bestaat, of roken echt leidt tot kanker, of de voordelen van inentingen echt opwegen tegen de risico’s, is nog onderwerp van debat, is de kernboodschap, dus het is prematuur om consequenties te trekken en maatregelen te nemen. Denialists worden door de meeste wetenschappers ervaren als gekmakende en onverantwoordelijke stoorzenders, maar in principe zijn hun posities ontvankelijk voor wetenschappelijke kritiek. Bovendien accepteren denialists de regels van de wetenschap en dat stelt grenzen aan de alternatieven die ze kunnen voorstellen.
In het internettijdperk is dit denialism, volgens Kahn-Harris, langzaam aan het veranderen in post-denialism. Post-denialism is een bevrijding van de drijfveren en impulsen die aan denialism ten grondslag liggen. Post-denialists malen niet langer om de wetenschappelijke bewijsvoering en omarmen zonder schaamte hun instinctieve voorkeuren. Wat post-denialism kenmerkt is dat het niet langer een wetenschappelijk geloofwaardig alternatief wil formuleren, maar dat het simpelweg het recht opeist om de wereld naar eigen inzicht te herordenen. Donald Trump is uiteraard de ultieme belichaming van post-denialism. Waar klimaatsceptici zorgvuldig bewijzen verzamelen en alternatieve theorieën uitwerken om aan te tonen dat de opwarming van de aarde niet plaatsvindt, of dat deze opwarming niets met het broeikaseffect te maken heeft, stelt Donald Trump simpelweg in een Tweet, zonder enig bewijs, dat klimaatverandering door de Chinezen verzonnen is om de concurrentiepositie van de Amerikaanse industrie te ondergraven. Niemand neemt dit serieus als een accurate weergave van de realiteit. Trump claimt vooral het recht om de manier van leven die fossiele brandstof mogelijk maakt in stand te houden en negeert de consequenties daarvan volledig.
Een dergelijke, moedwillige verloochening van de expertise en realiteit zie je ook bij Brexit. Toen de Britse zakenwereld klaagde over de complexe problemen die Brexit voor hen zou veroorzaken in de handel met Europa, briesde Brexiteer Boris Johnson: “Fuck Business!” Toen Brexiteer Michael Gove geen enkele econoom kon noemen die Brexit een goed idee vond, stelde hij met veel aplomb: “Britain has had enough of experts.” Deze week is de Britse regering begonnen voor burgers en bedrijven de gevolgen uit te spellen van een mogelijke no-deal Brexit ― een ongeorganiseerde breuk die door veel Brexiteers als een mogelijk alternatief wordt beschouwd. De bedoeling hiervan was om de Europese Unie te laten zien dat Groot Brittannië op een no-deal Brexit was voorbereid en bereid was om weg te lopen bij de onderhandelingen als de EU Groot Brittannië niet voldoende tegemoet kwam. Waar deze stukken echter vooral de aandacht op vestigen is hoe krankjorum het idee van een no-deal Brexit eigenlijk is. De Britse krant The Guardian schreef in haar hoofd-redactionele commentaar: “Not one part of this is acceptable. To think otherwise is to live in a demented political la-la land in which fanatical dogma outweighs the jobs, security and life chances of ordinary people.” Welkom in de wereld van post-denialism.
