Het is toch nog een warme zomer geworden. De vaderlandse pers heeft zich kunnen storten op niet-doorgelichte rechters die gevoelige dossiers behandelen en op een parlementariër die had ingebroken op een ministerie en daar jaren over zweeg. Hoe kon het allemaal zo ver komen? Dat komt allemaal omdat er te laat, te weinig of helemaal niet wordt gescreend. Ja, want screenen is goed, screenen moet. En wie is er beter in screenen dan opperscreener AIVD? Probleempje is alleen, dat een geheime dienst zijn bronnen niet kan prijsgeven. En wie kan dan de screener screenen?
Het is de nieuwe hollanditis: Engelse woordjes adopteren, doen alsof in dat begrip ook een nieuw vraagstuk ligt besloten en vervolgens een brede maatschappelijke discussie daarover beginnen, althans de drie of vier mensen die daar hun brood mee verdienen (voor de goede orde, ik krijg geen cent voor deze column). Ach ja, wat kan je verwachten van een land waar geschiedenis wordt gezien als oude rommel en Latijn als een instrument om de ‘sociaal zwakkere klassen’ uit het hoger onderwijs te weren?
"Quis custodiet ipsos custodes?" Wie zal de controleurs zelf controleren? Er zijn boeken over vol geschreven, 2500 jaar theorievorming over het democratische bestel. Zelfs de simpele vuistregel van de parlementaire democratie blijkt niettemin moeilijk te beklijven: het parlement is de controleur en de kiezer degene die die controleur controleert.
De mini-affaire Duyvendak leert ons niets nieuws. Geen overheidsorganen maar pers en partijen zijn er om de doopceel van kandidaat-volksvertegenwoordigers te lichten en het publiek te informeren. De kiezer beslist vervolgens. En, ja, er zijn kiezers die zich juist een ‘immoreel’ type als vertegenwoordiger wensen. Het is eigen aan democratie dat uiteenlopende mores een stem hebben.
De reactie van GroenLinks was dan ook diep treurig, ware de amusementswaarde niet zo hoog. Doofpotbestormer GroenLinks, die wist van Duyvendaks ‘heldendaden’, heeft destijds nagelaten de kiezer te informeren; Duyvendak openlijk vermanend, blijkt GroenLinks nu de echte fatsoensrakker. Op vermakelijke wijze heeft GroenLinks weer eens aangetoond dat het hele rechts-links-denken waar zij voor staat nergens op slaat: wie vaak genoeg links afslaat, komt vanzelf rechts uit.
Wel leerzaam, namelijk als voorbeeld van hoe het niet moet, is het voornemen van regering en Raad voor (?) de rechtspraak om ook rechters door de AIVD te laten screenen. Alsof de benoeming van rechters niet al ondoorzichtig genoeg is in Nederland, moeten nu bovendien oncontroleerbare conclusies van de AIVD meewegen.
Toezicht op rechters geschiedt door openbaarheid van de rechtspraak en appel en cassatie. En als rechters niet worden vertrouwd, dan moet maar eens serieus werk worden gemaakt van de parlementaire controle op hun benoemingen. Te beginnen met die voor de Hoge Raad, die nu als hamerstukken door de Tweede Kamer gaan. Niet voor niets worden kandidaten voor de U.S. Supreme Court in de openbaarheid doorgezaagd door parlementaire commissies, óók over hun privéleven. Maar zó veel openbaarheid vinden we hier eng, dan maar liever wat meer geheime controle. Tja, democratie is nu eenmaal niet voor bange mensen, laat staan voor bange politieke partijen en bange rechters.
Dr. mr. C.B. Schutte is advocaat bij Schutte Heide-Jørgensen advocaten te Amsterdam.
