Allereerst van harte gefeliciteerd met het aanstaande jubileum van eLaw. Kunt u wat meer vertellen over de conferentie die voor 2 april gepland staat?
“Op 2 april richten we de blik op de toekomst van onderzoek naar recht en technology, met onderwerpen als AI, robots en de kwetsbaarheden van mensen. We hebben ook een panel met afdelingshoofden van zusterfaculteiten waarin we de bijzondere rol van IT-recht in rechtenfaculteiten bespreken. Als functioneel rechtsgebied vallen we buiten de traditionele indeling van publiek-, privaat- en strafrecht. Ook heeft ons werk sterke internationale en multidisciplinaire kanten. We sluiten de dag af met onze jaarlijkse Hans Frankenlezing, dit jaar door Marietje Schaake, voormalig Europarlementariër en Stanford University fellow.”
Welk hoogtepunt uit veertig jaar eLaw is u het meest bijgebleven?
“Zelf ben ik ruim vijf jaar afdelingshoofd. In die jaren hebben we een stormachtige groei doorgemaakt. Ons team bestaat inmiddels uit ruim veertig mensen. De vraag naar onderwijs en onderzoek neemt elk jaar verder toe. We hebben nieuwe cursussen en programma’s ontwikkeld voor onze studenten, maar ook voor professionals en scholieren. In juni is er een summer school over AI-regulering. In september start een nieuwe bachelor cybercrime. Onze onderzoeksprojecten voor NWO en de EU worden steeds groter. We werken in multidisciplinaire teams van drie to vijf mensen aan onderzoeksprojecten die bijdragen aan nieuwe wetgeving in Den Haag en Brussel en aan betere technologie die bedrijven ontwikkelen. Met betere technologie bedoelen we dan ontwerpen die rekening houden met relevante ethische, juridische en maatschappelijke aspecten.”
U publiceert geregeld over onderwerpen als AI, cybercrime en ‘big tech’. Waar komt uw interesse voor de digitale wereld vandaan?
“Elke dag ben ik weer verbaasd over wat onze technologie allemaal kan. En dat is nog maar het begin, want technologieontwikkeling gaat exponentieel. De fouten die ChatGPT nu nog maakt, zijn straks misschien niet meer te herkennen. Andere generatieve AI kan straks complete speelfilms maken. Gehoorapparaten kunnen worden voorzien van real-time vertaalsoftware. Nog even en dan zijn zelfrijdende auto’s veiliger dan menselijke bestuurders. Elke keer is de vraag wat we daarvan moeten vinden. Zeker als er iets misgaat, want technologie kan ook fouten maken. We zouden minder moeten reageren op de technologie die bedrijven ons aanbiedt, maar meer moeten nadenken over welke technologie onze maatschappij nodig heeft. Dat is soms hetzelfde, maar vaak ook niet.”
Vindt u dat er binnen onze rechtsstatelijke instituties voldoende aandacht voor en expertise met de hedendaagse digitale technologie is? Wat is het belangrijkste punt van verbetering?
“Wij zien onder juristen regelmatig een tekort aan technologiekennis. Dat is niet verrassend, want dat is geen onderdeel van een klassieke rechtenstudie. Maar technologie wordt steeds belangrijker in onze samenleving en dat zien we ook terug in het recht. In rechtszaken kan technologiekennis de machtsverhoudingen sterk bepalen. Als bovendien een rechter bepaalde technologie onvoldoende doorgrondt, kan dat verdere invloed hebben op het recht op een eerlijk proces. In sommige complexe zaken zien we dat dan onvoldoende kritisch wordt doorgevraagd of juist zeer terughoudend wordt geoordeeld. Rechters zouden eigenlijk juist ‘onder de motorkap’ moeten kijken, zoals is gedaan in de uitspraken over de stikstofaanpak, waarbij rechters zich uitgebreid in de rekenmodellen hebben verdiept. Dat maakt de discussies over T-shaped lawyers en gespecialiseerde rechtbanken weer actueel.”
Onlangs berichtten wij dat de Nederlandse rechtspraak wereldwijd een bescheiden middenmoter is als het gaat om de toepassing van generatieve AI. Wat is uw visie op AI-inzet binnen het rechtssysteem?
“AI en andere LegalTech kan het werk van juristen niet alleen makkelijker maken, maar ook de kwaliteit verder verhogen, bijvoorbeeld door te voorkomen dat bepaalde jurisprudentie of argumenten over het hoofd worden gezien. Maar net als voor elk ander instrument in de gereedschapskist is het van belang de voor- en nadelen goed te kennen. Vergelijk het maar met een rekenmachientje, het is alleen een nuttig hulpmiddel als je de werking goed kent. Onlangs viel iedereen over een rechter die ChatGPT had gebruikt in zijn vonnis. Als hij Google zou hebben gebruikt, zou er waarschijnlijk veel minder ophef zijn geweest. Hij was er bovendien erg open over. Maar hij gebruikte het taalmodel om cijfers te achterhalen, iets dat onbetrouwbaar is. Zulk onjuist gebruik kan worden voorkomen door goede bijsluiters en voldoende training.”
Welk actueel inzicht of advies rondom ‘digitaal recht’ vindt u het belangrijkst om collega’s en rechtenstudenten mee te geven?
“De ene na de andere wet wordt nu uitgevaardigd vanuit Brussel. De alfabetsoep is groot: AVG, DMA, DSA, CRA, CSA, DGA, AI Act, NIS2, PLD, UCPD, etc. Het is soms moeilijk nog overzicht te houden en spelregels zijn vaak onduidelijk en soms tegenstrijdig. Mijn advies is om niet meteen in de kleine lettertjes de duiken, maar gezond verstand te blijven gebruiken. Neem bijvoorbeeld persoonsgegevens: de AVG staat vol met regels, maar de kern is uiteindelijk dat je hiermee netjes moet omgaan. In feite kun je vrijwel de hele AVG vervangen door een gulden regel: behandel de gegevens van anderen zoals je wilt dat ze jouw gegevens (of die van je kinderen, partner of bejaarde moeder) behandelen. Zo’n vuistregel naleven komt grotendeels overeen met de AVG naleven en kan meteen open normen verder invullen.”
