Voor sommigen was de Nijmeegse kantonrechter, die – voor zover bekend – als eerste toegaf in een uitspraak ChatGPT te hebben gebruikt, de gebeten hond. In een conflict tussen twee buren over een dakopbouw, die ertoe leidde dat de zonnepanelen op het dak van de buurman permanent in de schaduw kwamen te liggen, schatte de kantonrechter eind juli 2024 met behulp van het AI-taalmodel het rendementsverlies. “Kan niet”, was de teneur onder sommige juristen: ChatGPT baseert zich op informatie waarvan je niet weet waar die vandaan komt.
Voorstander
Wie wel een voorstander is van AI in de rechtspraak, is Douwe Groenevelt, deputy general counsel bij ASML. Sinds die uitspraak wilde hij wel eens weten hoe rechtbanken wereldwijd ‘generatieve AI’ benaderen in juridische procedures. Eerder liet hij ChatGPT als ‘rechter’ beoordelen of Joost Klein na het incident alsnog zou mogen optreden op het Eurovisie Songfestival in 2024 (ja, dan mocht).
Rapport in een kwartiertje
Het experiment van de Nijmeegse kantonrechter – “hoewel gebrekkig uitgevoerd” – is noodzakelijk voor vooruitgang, betoogt Groenevelt. Het handmatig onderzoeken hiervan was tijdrovend, totdat enkele weken geleden de nieuwe ‘agentische onderzoeksmodule’ van ChatGPT (Deep Research) werd uitgebracht. Na een kwartiertje wachten had Groenevelt een rapport in handen met een systematische vergelijking tussen meerdere belangrijke rechtsgebieden, waarin gerechtelijke regels, opmerkelijke zaken en de heersende houding ten opzichte van GenAI werden onderzocht. Groenevelt was ‘oprecht onder de indruk’ maar ook kritisch: het rapport bevatte minder bronnen dan ideaal, de dekking van niet-westerse rechtsgebieden was minder diepgaand, en alsnog moest hij enkele zaken handmatig toevoegen. Met Claude 3.7 Sonnet liet hij grafieken maken op basis van het rapport. Zijn disclaimer: “Ik heb niet alles op juistheid (laat staan volledigheid!) gecontroleerd.”
China koploper
Vooral Chinese rechtbanken gebruiken generatieve AI, gevolgd door India en Canada. Het onderzoek heeft betrekking op veertien landen, Nederland staat op de achtste plaats, net na Australië en net voor België. Volgens Groenevelt hebben Chinese rechtbanken AI ‘op een ongekend niveau omarmd’. Daar werd een nationaal gerechtelijk AI-platform gelanceerd dat is gebouwd op 320+ miljoen juridische documenten. In de miljoenenstad Shenzhen wordt een ‘Intelligent Adjudication System’ gebruikt in 95 procent van de civiele zaken, aldus Groenevelt. Een rechter van het Britse Hof van Beroep (het VK staat op de zesde plaats) gaf publiekelijk toe dat hij ChatGPT gebruikte om een deel van een vonnis op te stellen, en beschreef het als ‘heel nuttig’. En, zo ontdekte Groenevelt, in India raadpleegde een rechter ChatGPT bij het beslissen over borgtocht voor een moordverdachte, waarbij hij transparant de inbreng van de AI in zijn beslissing aanhaalde.
Nederland
In Nederland wordt het ‘deels’ geaccepteerd dat administratieve taken met AI worden uitgevoerd en dat documenten door AI worden samengevat – dat verklaart voor een groot deel de achtste positie op de ranglijst. Dat AI een voorstel schrijft voor een uitspraak, wordt hier niet geaccepteerd, op andere fronten – zoals juridisch onderzoek – wordt de inzet van AI beperkt geaccepteerd.
