Amsterdam, zondag 26 september 2021. Ik loop door het enige dagen geleden onthulde Nationaal Holocaust Namenmonument en stuit op de naam Rebbeca Hirsch: 10.11.1919 – 23 jaar. Zo hebben alle Nederlandse slachtoffers van de Holocaust een naam gekregen. Opdat men niet vergete. Rebbeca Hirsch is ook de naam van een vrouw waar het nieuwe boek van oud-advocaat Rob Polak mee begint. Berlijn, woensdag 9 november 1938. De familie Hirsch zit aan de avondmaaltijd als buiten in hun straat rumoer klinkt. Vader Emmanuel Hirsch kijkt naar buiten en ziet dat zijn Joodse overbuurman uit zijn huis wordt gehaald, maar durft niet in te grijpen. Hij wil zijn gezin met vier kinderen niet onnodig aan gevaar blootstellen. Hij begrijpt dat hij niet langer moet aarzelen om naar Zwitserland of Amerika te vluchten en heeft reeds voorbereidingen getroffen om zijn kunstverzameling te verkopen. Maar het is al te laat. De volgende ochtend wordt hij samen met zijn gezin opgepakt en direct daarna worden De Vier Elementen, een ensemble van de schilder Jan Berchvelt, uit zijn huis geroofd.
Na deze aangrijpende openingsscène verplaatst het verhaal zich naar de huidige tijd. Een succesvolle zakenman, Bernhard Wenzel, heeft zijn familiebedrijf naar de beurs gebracht en staat op het punt lid van het Duitse parlement te worden, met uitzicht op een ministerspost als zijn partij bij de aanstaande verkiezingen de grootste wordt. En daar ziet het naar uit, want de rechts-populistische Partij voor Ruimte en Vrijheid staat op winst in de peilingen. Afgezien van zijn contact met een escort, is er niets waarmee hij kan worden gechanteerd, denkt hij. Totdat zich een Franse advocate meldt die informatie verzoekt over vier schilderijen die onderdeel zouden zijn van de bedrijfscollectie. De schilderijen zouden afkomstig zijn van de familie Hirsch en door de nazi’s eind jaren dertig zijn geroofd. Wat kan Wenzel daarover vertellen? Wenzel schakelt zijn advocaat in, Leo Spier. Spier onderkent het publicitaire risico van het bezit van naziroofkunst voor de politieke carrière van zijn cliënt en probeert erachter te komen wat de Franse advocate precies weet. Het helpt mogelijk dat hij een kortstondige affaire met haar heeft gehad. Anderzijds probeert hij zijn cliënt ervan te overtuigen dat deze uitputtend onderzoek moet laten doen hoe de schilderijen in bezit van het familiebedrijf zijn gekomen.
Verschillende motieven
Het boek is een ware pageturner. Je wordt als lezer heen en weer geslingerd in de tijd en ook het vertelperspectief wisselt voortdurend, zodat je als lezer ook meemaakt hoe het de vader van Wenzel in de oorlog is vergaan. Langzaam maar zeker blijkt dan dat het klassieke goed-fout-schema niet bruikbaar is voor het duiden van ieders handelingen. De werkelijkheid is vele malen gecompliceerder en bij alle hoofdpersonen strijden verschillende motieven om voorrang. Zo wil vader Hirsch zijn overbuurman helpen maar ook zijn gezin beschermen, advocaat Spier, zelf van joodse komaf, staat toch een onderneming met een oorlogsgeschiedenis bij en Wenzel blijkt ook onverwachte kanten te hebben. Het resultaat is een intrigerend boek over een periode in de geschiedenis die we nooit mogen vergeten.
René Klomp is juridisch adviseur en doceert ‘Kunst en recht’ aan de Universiteit Utrecht.
