Deze week vindt de belangrijkste kunstbeurs van Europa plaats: de TEFAF. Die reputatie krijg je niet zomaar. Zo moeten je overeenkomsten en algemene voorwaarden goed op orde zijn. René Klomp bespreekt enkele juridische aspecten van de TEFAF.
Op het moment waarop ik deze column schrijf, opent de TEFAF haar deuren. Allereerst voor de vips (5 en 6 maart), daarna voor het gewone publiek (7 tot en met 15 maart). De TEFAF heet niet voor niets The European Fine Art Fair, samen met Art Basel is het de belangrijkste kunstbeurs van Europa. De TEFAF doet er ook alles aan om haar naam hoog te houden. Zo worden niet alle kunsthandelaren die met een stand op de TEFAF willen staan toegelaten en alle tentoongestelde kunstvoorwerpen worden van tevoren streng gecontroleerd.
Voor het handhaven van haar reputatie is het voor de TEFAF zaak haar overeenkomsten en algemene voorwaarden op orde te houden. Niet alleen in verband met teleurgestelde would-be-standhouders, maar ook met het oog op de verhouding met haar bezoekers. Dat heeft een aantal incidenten echter niet kunnen voorkomen.
Kapotte klok: wie heeft schuld?
Een onvoorzichtige toeschouwer heeft op de TEFAF van 2003 serieuze schade veroorzaakt. Een mevrouw in een scootmobiel reed onvoorzichtig achteruit waardoor een Renaissancebeeld van 300.000 Britse pond is gevallen en beschadigd. De verzekeraar van de standhouder betaalde uit en sprak de onvoorzichtige scootmobielbestuurster aan. Deze heeft haar vordering op de verkoper van de scootmobiel aan de verzekeraar van de standhouder gecedeerd, omdat de verkoper haar niet had verteld dat zij zich op grond van de WAM voor wettelijke aansprakelijkheid diende te verzekeren. Uiteindelijk werd de vordering toegewezen met 50 procent aftrek voor eigen schuld van de standhouder omdat de pied de stalle (een voetstuk) waarop het beeld stond te licht was. Daardoor kon het beeld gemakkelijk vallen bij een aanraking van een bezoeker, zeker nu ook scootmobielen tot de stand werden toegelaten (zie ECLI:NL:RBZUT:2005:AU4010 en ECLI:NL:RBZUT:2008:BD3647).
Dat je ook zonder scootmobiel schade kan veroorzaken blijkt uit ECLI:NL:RBROE:2002:AE2539. Dit gaat over een onvoorzichtige bezoeker aan de TEFAF die al achteruitlopend een Monstransklok uit 1630 heeft omgestoten. Schade: 150.000 gulden. De verzekeraar heeft de schade aan de eigenaar vergoed en heeft deze grotendeels op de onvoorzichtige bezoeker weten te verhalen. Met oog voor de praktijk overweegt de rechtbank:
“Naar het oordeel van de rechtbank heeft [gedaagde], door tijdens een kunst- en antiekbeurs achterwaarts te lopen zonder om te kijken in een stand waarin kostbaarheden zijn uitgestald, zoals is komen vast te staan uit de getuigenverklaringen, een zodanig groot risico genomen dat hierdoor schade zou ontstaan, dat de verwezenlijking van dit risico aan hem dient te worden toegerekend. Hierbij kan in het midden blijven vanuit welke positie hij achterwaarts is gaan lopen en hoeveel stappen hij exact heeft gezet voordat hij met de Monstransklok in aanraking kwam. [gedaagde] had er rekening mee moeten houden dat er in de stand kostbaarheden waren opgesteld en dat hij daarmee, achterwaarts lopend zonder om te kijken, in botsing zou kunnen komen. Voorts had hij er rekening mee moeten houden dat de botsing met een kunst- of antiekvoorwerp met een grote mate van waarschijnlijkheid schade tot gevolg heeft.”
Ook in deze zaak ziet de rechtbank aanleiding een aftrek voor ‘eigen schuld’ van de standhouder toe te passen, nu de Monstransklok niet bevestigd was aan de pilaar waar deze op stond.
Gestolen kunstvoorwerpen
Een punt waar de TEFAF zich op voor laat staan is dat alle kunstvoorwerpen die ten verkoop worden aangeboden van tevoren door zogenaamde Vetting Committees zijn beoordeeld. Gecontroleerd wordt of zij niet afkomstig zijn van diefstal of roof, of ze niet zijn vervalst, dan wel of er anderszins iets mee aan de hand is:
“The vetting process, one of the main pillars of TEFAF Maastricht’s success, aims to create an atmosphere in which exhibitors can sell and buyers can buy works of art with confidence.”
Dat de TEFAF nadrukkelijk vermeldt dat alle voorwerpen van tevoren streng worden gecontroleerd, is natuurlijk om potentiële kopers bij voorbaat gerust te stellen dat er niets aan de hand is. Indien een voorwerp niet door de vetting komt, wordt het – om te voorkomen dat het onverkoopbaar wordt – zonder dat er enige ruchtbaarheid aan wordt gegeven uit de tentoonstelling verwijderd. Enigszins vreemd is het natuurlijk wel indien het bijvoorbeeld om een voorwerp gaat dat als Tweede Wereldoorlog-roofkunst moet worden beschouwd. De TEFAF stelt de Washington Principles te onderschrijven (art. 1 Code of Conduct), maar of dat ook betekent dat actief zal worden gezocht naar mogelijke nabestaanden om hen in contact te brengen met de huidige bezitter, is de vraag.
En wat is de situatie indien een kunstvoorwerp wél door de Vetting Committee wordt goedgekeurd maar achteraf, nadat het door een bezoeker van de TEFAF aldaar is gekocht, toch van diefstal afkomstig blijkt te zijn? Kan de teleurgestelde koper zijn juridische pijlen dan ook tegen de TEFAF richten? Wie zich er zo op laat voorstaan dat alle voorwerpen streng worden gecontroleerd, neemt vrijwillig een bijzondere zorgplicht op zich, zou je denken. Anders de TEFAF die in de bezoekersvoorwaarden een helder geformuleerde exoneratie heeft opgenomen:
“TEFAF shall not be liable in any way for any act or omission attributable to a Participant and/or with respect to the works of art exhibited at the Fair.”
(art. 2 lid 3 TEFAF General Terms & Conditions for Visitors). Al is natuurlijk altijd de vraag of de soep zo heet wordt gegeten als deze wordt opgediend. Met andere woorden: wellicht wordt er weleens achter de schermen een schikking getroffen.
Coronavirus
Voor het geval de TEFAF besluit de beurs dit jaar niet door te laten gaan in verband met het risico van besmetting met het coronavirus, verwijs ik eventueel teleurgestelde bezoekers en standhouders naar artikel 5 lid 1 van de bezoekersvoorwaarden, waar de TEFAF met een vooruitziende blik het volgende voorbehoud heeft gemaakt:
“TEFAF may cancel the Fair, postpone it or adapt its operation (including but not limited to reducing the duration of the Fair or changing its venue), if TEFAF, in its sole discretion determines such action to be necessary.”
Daar is gelukkig voorlopig nog geen sprake van. Op de site van de TEFAF is een brief van onder anderen de burgemeester van Maastricht en de gouverneur van de Limburg te lezen waaruit blijkt dat de bezoekers van de TEFAF zich geen zorgen hoeven te maken om het coronavirus. Een hele geruststelling.
Lees ook:
- René Klomp: “Is er nog wel sprake van één onrechtmatige daad?”
- René Klomp: “De toewijzing van zaken is niet transparant. Hoe kan het beter?”
- René Klomp: “Niet met redenen omkleed: de vernietiging van arbitrale vonnissen”
Dit bericht verscheen eerder op verderdenken.nl.
