Juristen bewuster maken van klimaatrechtelijke kwesties en een juridisch instrumentarium bieden dat daarbij kan helpen, is een van de speerpunten van het Centrum voor Postacademisch Juridisch Onderwijs (CPO), onderdeel van de Radboud Universiteit Nijmegen.
Daarom introduceerde het juridische opleidingsinstituut in 2020 het platform ‘Klimaat & Recht’ met diverse onderwijsactiviteiten. Dit najaar is er voor advocaten, bedrijfs- en overheidsjuristen bijvoorbeeld de cursus ‘Ruimtelijke ontwikkeling en stikstof’ en voor advocaten, verzekeringsjuristen en toezichthouders ‘Juridische aspecten van klimaatrisico’s en klimaatverandering voor verzekeraars’. Ook in webinars komt het thema ‘klimaat & recht’ aan bod, zoals in het webinar ‘Klimaatverandering en strafrecht’. Daarin wordt onder meer ingegaan op de mogelijkheden die het Nederlandse strafrecht biedt in de strijd tegen klimaatverandering. “Waar klimaat en recht in onze overige programma’s nu nog vaak als ‘plugin’ wordt meegenomen, willen we uiteindelijk dat het een vast onderdeel wordt van ons hele onderwijsprogramma”, zegt opleidingsmanager Bart Smits.
Transitie versnellen
Bij juridische organisaties is een groeiende aandacht voor de transitie naar een duurzamer klimaat en milieu, constateert Carole Huntjens, Business Unit Lead Legal bij Dialogue, dat juridische professionals ondersteunt met leiderschapsprogramma’s, teambegeleiding, mediation, training en coaching. “Dat is ook hard nodig.”
Als voorbeeld noemt ze de nieuwe wetgeving op Europees en nationaal niveau over verantwoord en duurzaam ondernemen, Environmental, Social and Governance (ESG), die onder meer meebrengt dat grotere bedrijven misstanden in hun toeleveranciersketens moeten onderzoeken en beperken. “Het is belangrijk dat ook advocaten en andere juristen zich hiervan bewuster worden en over actuele kennis beschikken, zodat ze cliënten goed kunnen adviseren. Daarvoor is gerichte educatie nodig.”
Dialogue, dat door de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) is aangesteld als mede-uitvoerder van de beroepsopleiding advocaten, is zelf ook ‘in transitie’, sinds het in mei is samengegaan met de bedrijven Kirkman Company en YSE. Samen gaan ze verder als Kyden, dat als doel heeft de transitie naar een duurzame samenleving te versnellen. Met drie servicelijnen − consultancy & transformation, education & talent en technology & data −, waarbij de nadruk ligt op ESG-thema’s, wil het nieuwe bedrijf organisaties toekomstbestendig maken.
Nieuwe rechtsvragen
Ook de steeds verdergaande digitalisering en ontwikkeling van nieuwe technologieën zoals blockchain en artifical intelligence (AI) vragen om gericht en innovatief onderwijs, dat voortdurend geactualiseerd wordt en waarin aandacht is voor juridische inhoud, vaardigheden én ethiek, zegt zowel Huntjens als Smits. Huntjens: “Ook voor de juridische sector hebben technologische innovaties veel gevolgen. Ze leiden tot nieuwe rechtsgebieden en nieuwe (rechts)vragen, zoals: wat houdt legal tech precies in, wat is AI en welke juridische risico’s brengt dit mee?” Ze wijst op de Amerikaanse advocaat die in mei in opspraak raakte en werd beboet, omdat hij zijn pleidooi had onderbouwd met behulp van ChatGPT. “Zo’n incident leidt tot grote reputatieschade.”
Ook de toenemende internetcriminaliteit heeft gevolgen voor juristen en hun praktijk. De digitale dreiging is voor Nederland onverminderd groot, mede doordat nieuwe technologieën nieuwe dreigingen meebrengen, zo bleek onlangs nog uit een rapport van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTV). Organisaties worden daarom opgeroepen de beveiliging van hun systemen voortdurend aan de nieuwe omstandigheden aan te passen. “Het is niet de vraag óf maar wánneer jouw organisatie gehackt wordt”, zegt Huntjens. “Wat als een advocaat niet meer in zijn systeem kan? Hoe informeert hij zijn cliënten? Daarvoor heeft een kantoor beleid nodig.” Ze wijst daarbij ook op de kernwaarden waaraan een advocaat moet voldoen, waaronder integriteit en vertrouwelijkheid. “Ethisch besef is daarbij ongelooflijk belangrijk. Bij een hack kunnen cybercriminelen niet alleen bij de gegevens van een advocaat, maar mogelijk ook bij die van zijn cliënten. Kantoren moeten daarom de beveiliging van hun computersystemen op orde hebben en ook nadenken over welke gegevens ze wel en niet opslaan. Ook daarvoor is beleid nodig, dat daadwerkelijk toegepast wordt als zich iets voordoet.” Niet alleen advocaten, maar ook notarissen moeten zich bewust zijn van mogelijke gevaren, benadrukt ze. “Grotere kantoren hebben dit vaak al goed geregeld, maar ook de kleinere kantoren moeten hierover nadenken en actie ondernemen.” Daarnaast moeten kantoren bedenken welke technologische innovaties ze in hun eigen praktijk willen inzetten en welke strategie dat vereist, aldus Huntjens. “Het mooie is dat technologische innovaties niet alleen uitdagingen, maar ook allerlei nieuwe mogelijkheden bieden voor juristen.”
Tech Meets Law Academy
Om juristen te leren hoe de juridische actualiteit zich verhoudt tot nieuwe technologieën en hoe juridische technologie hun werk verandert, hebben het CPO en Dialogue vorig jaar de Tech Meets Law Academy opgericht, waarvan het onderwijsprogramma in september van start gaat. Deelnemers leren hier ook met welke technologie ze hun praktijkvoering en dienstverlening kunnen verbeteren en te anticiperen op nieuwe rechtsvragen die ontstaan door bepaalde technologieën. Het door de NOvA geaccrediteerde programma richt zich vooral op juristen en de integratie van inhoud, professionele vaardigheden en ethiek. Het CPO verzorgt daarbij de juridische inhoud, Dialogue het vaardighedenonderwijs. Docenten zijn onder andere Van Benthem & Keulen-directeur Johan Koggink, privacyadvocaat Friederike van der Jagt (Hunter Legal), hoogleraar Gegevensbescherming en Privacyrecht Anna Berlee (Open Universiteit), cybersecurity- en ethiekexpert Brenno de Winter en lector Legal Management & Technology Ivar Timmer (Hogeschool van Amsterdam), expert op het gebied van programmeren voor juristen. Huntjens: “Een erg leuk onderdeel is dat juristen zelf leren coderen.”
Deelnemers kunnen het volledige programma volgen, maar ook kiezen voor losse modules. Om kennis en ervaring uit te wisselen kunnen ze zich aansluiten bij de TML Community, en binnenkort is er ook een TML Lab, dat seminars, workshops en rondetafelgesprekken zal organiseren.
Optimaliseren
Bij SSR, het opleidingsinstituut van de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie, wordt eveneens over technologie nagedacht, maar dan over de vraag hoe technologische innovatie kan wordeningezet in het onderwijsaanbod.
“Dit gebeurt nu door het gebruik van online cursussen en e-learning modules, maar we willen ook kijken hoe we nieuwe technologieën als AI en virtual reality in de toekomst kunnen gebruiken om onze opleidingen en trainingen te optimaliseren”, vertelt SSR-rector Margreet Blaisse. Daarbij zal SSR ook bekijken hoe deelnemers kunnen leren welke mogelijke gevolgen technologische innovaties hebben voor de samenleving. “Dit zijn ontwikkelingen die we nauwlettend volgen en naar ons onderwijsaanbod vertalen.”
Ook op een ander gebied wordt er vernieuwd bij SSR. Zo start het opleidingsinstituut in november met een tweejarig traineeship voor de Rechtspraak. Het OM kent al zo’n traineeship. Daaraan kunnen dertig mensen meedoen, die bij rechtbanken en hoven in het hele land aan de slag gaan. “In het eerste jaar werken ze in een strafrechtomgeving en in het tweede jaar kunnen ze kiezen voor bijvoorbeeld civiel recht of bestuursrecht. Ze gaan onder meer aan de slag als gerechtsjurist op een zitting en werken mee aan zaken, maar werken ook in teamverband aan organisatorische vraagstukken.”
SSR richt zich met het traineeship op net afgestudeerde juristen en wil hiermee ook juristen die hier eerder misschien niet zo snel aan gedacht hadden laten kennismaken met de rechterlijke macht. “Verder willen we jonge juristen een goede opleiding meegeven, waarmee we ze, óók als ze niet binnen de Rechtspraak blijven, een goede basis bieden voor bijvoorbeeld een baan in de advocatuur of bij de Rijksoverheid.”
Reflecteren
Daarnaast worden tal van opleidingen van tijd tot tijd ‘ververst’ en er is nieuw aanbod. “Een mooi voorbeeld daarvan zijn de cursussen over de Omgevingswet die op 1 januari 2024 in werking treedt. Ook kijken we al verder vooruit, met bijvoorbeeld − alvast vooruitlopend op de realisering daarvan − een programma over de modernisering van het Wetboek van Strafvordering.”
Het aanbod op het gebied van vaardigheden wordt eveneens aangepast, onder meer met een uitbreiding van het aanbod dat ziet op persoonlijke reflectie. “Hierbij kun je denken aan trainingen in coaching, maar ook aan de EigenWijsheidsKamer, een reflectieprogramma voor rechters en secretarissen, en intervisie. Of het nu gaat om een officier van justitie in relatie tot een onderzoek waaraan hij werkt of om een rechter in relatie tot zijn collega’s of tot zijn werk voor de samenleving: voor elke professional geldt dat aandacht voor
reflecteren op het werk en de omgeving van groot belang is.”
Extra rechtsgebieden
Ook bij PO-Online, onderdeel van E-WISE, kunnen juristen terecht voor cursussen in diverse vaardigheden. Zo is er de cursus ‘Overtuigend presenteren ter zitting’, waarin onder meer houding, stemgebruik, kijkgedrag en handgebaren aan bod komen, en het vasthouden van de aandacht van de rechter. Sinds kort is er de reeks ‘Effectief verweren’ en ‘Effectief vorderen’ van docent Luuk Reurich, raadsheer-plaatsvervanger bij het gerechtshof Den Haag. “Die cursussen slaan erg aan”, zegt Titia Blanksma, content- en productmanager online nascholen advocaten en notarissen bij PO-Online. “Ook de cursus ‘Timemanagement voor het notariaat’ is gewild.”
Maar de nadruk ligt bij PO-Online op de juridische inhoud. Het bedrijf biedt 130 cursussen voor de advocatuur, die door de NOvA zijn geaccrediteerd. Er worden zowel basis- als verdiepingscursussen aangeboden. Vooral naar de verdiepingscursussen is steeds meer vraag, aldus Blanksma. PO-Online richtte zich de afgelopen jaren op de rechtsgebieden arbeids-, ondernemings-, straf-, huur-, familie-, burgerlijk proces- en verbintenissenrecht. Per september zijn hieraan insolventie-, sociaal zekerheids-, erf- en vastgoedrecht toegevoegd. Ook wordt dit jaar het cursusaanbod op de subrechtsgebieden civiel jeugdrecht en jeugdstrafrecht verder aangevuld. “Veel cursisten werken als sociaal advocaat. Zij moeten toevoegingen aanvragen bij de Raad voor Rechtsbijstand, die eigen opleidingseisen stelt. Steeds vaker kregen wij de vraag of we ons opleidingsaanbod daarop wilden aanpassen. Met dit extra aanbod hopen we ook deze specifieke groep juristen te kunnen ondersteunen.”
Voor nieuwe wetgeving en andere actualiteiten is ook veel aandacht. Een cursus waarvoor vorig jaar veel animo was bij advocaten was een arbeidsrechtcursus over de Wet transparantie en voorspelbare arbeidsvoorwaarden, die in augustus 2022 in werking trad en een aantal ingrijpende wijzigingen meebracht. “Het belang van Europese wetgeving neemt toe en ook op die ontwikkeling springen we in, zoals met verdiepingscursussen over internationaal alimentatierecht en Europees huwelijksvermogensrecht.”
Naast de cursussen voor advocaten biedt E-WISE onder het label ‘PE-Academy’ zo’n vijftig notariële, door de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie geaccrediteerde cursussen. Nieuw zijn bijvoorbeeld de cursussen over ethiek en fraudepreventie voor notarissen, die op dit terrein sinds dit jaar verplicht een aantal opleidingspunten moeten halen.
Video als ruggengraat
“Het model van PO-Online is te vergelijken met Netflix”, zegt Blanksma: cursisten sluiten een jaarabonnement af en hebben daarmee in principe ongelimiteerde toegang tot het aanbod. Naast cursussen in de verschillende rechtsgebieden zijn er ook cursussen over onderwerpen zoals de Wwft en de AVG. “Als je in de praktijk ergens mee te maken krijgt waarvoor specifieke kennis nodig is, kun je dus bij ons op ieder moment kijken welke cursussen er op dat gebied zijn.”
Elke cursus is interactief met een video, korte teksten die het verhaal van de docent ondersteunen, en vragen om tussendoor te toetsen of de cursist de inhoud goed heeft begrepen. De video is volgens Blanksma de ‘ruggengraat’ van de cursussen. “Steeds meer cursisten geven aan dat ze video belangrijk vinden. En actualiteitencursussen zijn altijd als podcasts te beluisteren. Daarin bespreken bijvoorbeeld twee experts een onderwerp en daarover worden dan toetsvragen gesteld.”
Elkaar ontmoeten
Elke cursus van PO-Online is volledig digitaal, wat cursisten veel flexibiliteit geeft. Bij SSR zal het aanbod in de toekomst blended zijn, verwacht Blaisse. Het opleidingsinstituut voor de rechterlijke macht is op dit moment het cursusaanbod aan het doorlichten om te kijken wat voor welk type training het meest effectief werkt: fysieke bijeenkomsten, webinars, e-learning of een combinatie ervan. Ook bij het CPO zal het onderwijs voor juristen blended blijven, met een mix van vakinhoudelijke kennis, vaardigheden en ethiek, en actualiteitendagen die in de toekomst mogelijk ook in de avond bijgewoond kunnen worden. De coronacrisis heeft volgens Smits laten zien dat online onderwijs heel geschikt kan zijn voor korte cursussen. “Maar bij langere, intensieve programma’s willen deelnemers elkaar toch graag fysiek ontmoeten, met elkaar sparren, netwerken.”
