Een IMSI-catcher is een apparaat dat een telefoonmast kan nabootsen, en dat fungeert als opsporingsmiddel. Over de inzet van het middel voor de dienst bleken de commissies niet dezelfde uitgangspunten te hanteren. De Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) en de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) hebben daarom een rechtseenheidbrief gestuurd aan de ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Judith Uitermark (NSC) en Ruben Brekelmans van Defensie (VVD), over de zogenaamde IMSI-catcher.
De IMSI-catcher fungeert als zendmast, maakt contact met alle mobiele telefoons in de omgeving en slaat daarvan de technische of inhoudelijke gegevens op. Het gebruik is doorgaans om een telefoonnummer van een persoon te achterhalen, zodat die vervolgens kan worden afgeluisterd. Omdat het apparaat, dat in een koffertje past, in korte tijd veel telefoongegevens van veel mensen kan oppikken, zijn er strenge regels aan verbonden. De data die het apparaat registreert van andere gebruikers, moet bijvoorbeeld meteen weer worden vernietigd, zodra een telefoonnummer bekend is.
Oordeel
In de rechtseenheidbrief geven de commissies een gezamenlijk oordeel over het gebruik van de IMSI-catcher door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst en die van Defensie, de MIVD. Ze geven aan dat Artikel 47 lid 4 van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv) de enige wettelijke grondslag voor het gebruik van een IMSI-catcher is voor de diensten. In dat artikel wordt aangegeven dat het apparaat alleen kan worden ingezet met toestemming van de minister.
De beide ministers die verantwoordelijk zijn voor de diensten wilden hier onderuit. Zij vinden dat ook artikel 40 Wiv 2017 genoeg grondslag biedt voor de inzet van de IMSI-catcher. Dat wetsartikel gaat over de mogelijkheid om targets te volgen en te observeren, zoals met een drone, een camera of een locatiebaken, via hun telefoongegevens. Voor de inzet onder dat artikel hoeft de minister niet altijd om toestemming gevraagd te worden. Die bevoegdheid kan volgens het wetsartikel dan ook aan medewerkers van de diensten worden gedelegeerd.
Zwaarder
De TIB en de CTIVD zijn het niet eens met het standpunt van de ministers. De commissies menen dat de IMSI-catcher een zwaarder middel is dat niet onder artikel 40 Wiv kan worden ondergebracht, omdat hierbij ook de telefoongegevens meekomen en de voorwaarden voor het weggooien van data horen. Daarom moet de minister altijd toestemming blijven geven: “Wij beschouwen een IMSI-catcher als een zwaarder middel dan een passief observatie- en registratiemiddel of plaatsbepalingsapparatuur, zoals bedoeld in de zin van artikel 40 Wiv 2017. Dit omdat bij de inzet van een IMSI-catcher gegevens worden uitgewisseld met de telefoon van het target en met die van derden.”
De commissies geven aan dat bij de eventuele herziening van de Wiv misschien kan worden bekeken of de bevoegdheden zoals ze nu zijn vastgelegd, kunnen worden veranderd. Het advies dat de commissies nu over de IMSI-catcher hebben gegeven, is bindend.
