Eén van die zo schaarse voorrechten zo zelden door uw columnist genoten is een vijfjaarlijks verblijf op het Toscaanse platteland, in gezelschap van zo goede vrienden en een hele week lang. Nadere aanduidingen van landschap, stedenschoon en zo veel andere genietingen worden hier beter achterwege gelaten: voor zover niet al bekend zou het maar afgunst opwekken of er zelfs toe verleiden ook derwaarts af te reizen.
Voor zo ver moderne toeristen niet veel verder weg gelegen landstreken bezoeken, om voor anderen niet onder te doen. Als iedereen er al is geweest maakt het geen indruk meer en dat is al dan niet onbewust de bedoeling. Bovendien willen wij – in ieder geval onbewust – wat de anderen willen, tenminste, zo wil het de mimetische theorie van René Girard. Zo reist niet alleen de jeugd naar de binnenlanden van Azië en verder, zonder van Europa iets te hebben gezien.
Een Europa dat nog steeds zo overweldigend mooi is, ondanks alle menselijke aantasting van de natuur. Voor zover landschappelijke schoonheid niet mede het gevolg is van menselijk ingrijpen, zoals in ons polderlandschap en inderdaad ook in de Toscane.
Toch wordt ook Italië geteisterd door andersoortige menselijke activiteit, niet alleen in de schier onuitputtelijke natuur. Bouw- en andere kunstwerken storen waar zij niet horen. De reiziger probeert de blik af te wenden en vraagt zich af wat er achter kan hebben gezeten. Slechte plannen? Lakse handhaving? Nepotisme tot en met regelrechte corruptie?
Even zo goed is het wonderlijk te zien hoe het Toscaanse landschap al die aanslagen heeft weten te overleven. Te hopen valt dat voor minder goed zichtbare delen van mens en maatschappij ter plaatse het zelfde geldt.
Zeker is hoe dan ook dat er meer corruptie is dan wat er van zichtbaar is of anderszins aan het licht komt. En in ieder geval nog veel meer dan het aantal straffen en andere maatregelen een enkele keer uitgedeeld aan corrupte politici, ambtenaren en anderen. Voor Nederland is het niet veel anders. Tenminste, er is weinig dat er op wijst dat bij ons deze dingen echt anders zijn. Amsterdam werd redelijk goed gedocumenteerd als Palermo aan de Amstel, tenminste één Noord-Hollandse provinciebestuurder heeft tenminste de schijn tegen en elders in den lande was en is het niet werkelijk anders. Zo worden ook bij ons landschappen bebouwd die leeg hadden moeten blijven en wie weet wat voor verkeerde dingen er nog meer gebeurden en gebeuren. Een deel daarvan is natuurlijk maar al te bekend.
Maar goed, Toscane, Nederland en zo veel andere windstreken zijn toch nog niet stuk dus wat zouden wij ons eigenlijk druk maken. The pursuit of absolute integrity is een gevecht tegen windmolens (en de titel van een aardig boek van Anechiarico & Jacobs, 1998, met min of meer dezelfde strekking) en er zijn nog wel wat andere dingen te doen. Voor nu kan het interessanter zijn om te onderzoeken wat corrupte bestuurders en (andere) wereldreizigers (zwervers) bindt.
Misschien toch de min of meer bewuste wens om indruk te maken. Waarom verdragen mensen gevaren en ontberingen als lange vliegreizen en niet denkbeeldige kansen als oplichter te worden ontmaskerd? Narcisme kan een drijfveer zijn, de ziekte van het onvoldoende zelf en zelfbeeld dat moet worden “versterkt” door stoere verhalen over te verre landen en pronken met verkeerd verkregen rijkdom, of eigenlijk gewoon te veel fout geld. Kees Schuyt schreef al (in de Volkskrant van 6 november 2002):
Wie puur naar de gedragsuitingen kijkt, constateert dat onze samenleving drie waarden bovenaan zet: financieel succes, sociale erkenning en bewondering door medemensen en er heel goed en fysiek aantrekkelijk uitzien als merkteken, dat je ‘er bij hoort’. Van deze waarden worden talloze normen afgeleid zoals het zoveel mogelijk verzamelen van goederen en andere onderscheidende spullen, jaloerse blikken op anderen en de niet-genereuze instelling ten opzichte van je medemensen, die als bedreiging voor je eigenwaarde worden gezien.
Volgens psychologisch onderzoek gaan dergelijke bezitsindividualistische waarden vaak gepaard met angst, onzekerheid om eigen status en met depressieve neigingen, die dan weer met nieuwe bezittingen moeten worden bestreden.
We zouden bijna medelijden met die mensen krijgen. Net als met die officieren van justitie en rechters die te veel hun best deden om mensen achter de tralies te krijgen. Ook toen ging het meer om winst dan om waarheid, al dan niet onbewust meer om eigen eer en glorie dan om werkelijkheid en waarheid. De gevolgen daarvan waren en zijn minder onschuldig. Zo was de Bolderkar-affaire weer in het nieuws, dit keer omdat na zo veel jaren toch nog enig geld werd uitgekeerd aan een slachtoffer van verkeerde strafrechtspleging.
Ver weg in de overweldigende schoonheid van Toscane kunnen zorgen over foute politici en (rechterlijk) ambtenaren verdwijnen als natte sneeuw voor zon. Zelfs strafrechtspleging blijft mensenwerk (al zal dat de slachtoffers er van niet altijd tot troost strekken). En zonder enig gezond narcisme komen mens en maatschappij natuurlijk tot stilstand.
Maar toch. Zonder eerlijkheid loopt uiteindelijk alles vast. Ook dat is in Italië te zien, al blijkt dat niet uit het Toscaanse landschap. Tegen te weinig integriteit moeten wij blijven strijden. Eerlijkheid en waarheid kunnen niet verworden tot willekeurige waarden naast andere waarden. Anders verdwijnt uiteindelijk alles in machtsstrijd.
Dus moeten mogelijke foute gedeputeerden, andere politici, bestuurders en ambtenaren al dan niet na terugkomst in het vaderland toch maar worden aangepakt. Al hoeven rechterlijk ambtenaren daar als bekend niet bang voor te zijn. Genade voor recht geldt immers in elk geval in eigen kring.
Laat voor de rest dan in ieder geval een andere niet onbelangrijke eerlijkheid gelden: de verdenking van onschuld zolang het tegendeel niet gezaghebbend is bewezen. Lucia de Berk en zo veel anderen hebben er niets aan gehad, misschien kunnen gewezen gedeputeerde Hooijmaijers en anderen er nog iets aan hebben.
Ofwel: zie landschappen, mensen, alles, zolang dat kan in een zo mooi mogelijk licht.
