De boekhandel in de buurt heeft het moeilijk. Dit komt nu eens niet door vrije verspreiding van het coronavirus maar door de vrije markt van verkeerd geld. Ondanks alle internetwinkelen schieten (schoten?) de huurprijzen omhoog. Wie topliteratuur verkoopt—zoals Asterix en de race door de Laars met Coronavirus in een glansrol als gemaskerd wagenmenner—kan het daartegen niet bolwerken.
De solidariteit van trouwe klanten die ook in coronatijden gewoon blijven komen en kopen kan dit tij niet zonder meer keren. Heimelijk zou je hopen dat al die rommelwinkels door de corona zullen sneuvelen, en daarmee die hoge winkelhuren.
Hoe houden die hippe kledingmagazijnen, kappers, verkopers van fancy gadgets, belwinkels, computerbedrijfjes, onduidelijke restaurants en nog veel meer klein en groot roofkapitalisme en rotzooi het eigenlijk vol? Hoeveel van die bedrijfjes en bedrijven zijn eigenlijk witwasmachines? Dienstverlening laat de kinderlijke eenvoud ervan het duidelijkst zien. Zonder strikt controleerbare inkoop kan de omzet simpelweg worden aangevuld met zwart geld dat er “brandschoon” uitkomt als opbrengst. Zo kunnen moeiteloos hoge huren worden betaald en zolang de markt van verdovende middelen als belangrijke bron van dat zwarte geld de epidemie overleeft blijven dergelijke nepwinkels en nog veel meer narigheid bestaan, terwijl de boekhandelaren het loodje leggen. (Als bekend doet de overheid hieraan praktisch niets.)
Zo dreigt nog veel meer goeds te verdwijnen, terwijl allerlei kwaad zijn gang kan gaan. In een droom zou het coronavirus al die rotzooi wegvagen en het betere de ruimte geven. Kan de epidemie gericht worden bestreden, ter verbetering van de mensheid? Wie en wat moeten nu eigenlijk worden gered en tegen welke prijs? Er zijn verschillende mogelijkheden, tegen uiteenlopende kosten en met niet allemaal even wenselijke uitkomsten:
- Moeten zoveel mogelijk doden worden voorkomen? “Wie een mens redt, redt een wereld”? Dan moet het hele land volkomen op slot, iedereen op grote afstand blijven en nog veel meer. Dat leidt ook nog eens tot minder doden (en gewonden) in het wegverkeer, maar wél tot weer andere doden door zelfmoorden na faillissementen en andere ongelukken. De één zijn leven is de ander zijn dood? Hoe dan ook zou een dergelijke aanpak volkomen nieuw zijn. Hoeveel doden (en gewonden) worden nu op de koop toegenomen door goedkope alcohol, criminalisering van verdovende middelen, gevaarlijk wegverkeer, onvoldoende gezondheidszorg en zoveel andere praktijken waarbij de dood op de koop toe wordt genomen? Ook in Nederland worden nog steeds kolen gestookt: goedkoop maar wereldwijd ten koste van jaarlijks tenminste 12.000 dode mijnwerkers. (De doodstraf is verboden, maar tegen onschuldigen wordt die op onbekommerd grote schaal geëxecuteerd.) Bovendien kost deze aanpak veel geld. Is het leven dat wel waard?
- Bovendien is het redden van een mensenleven niets meer dan uitstel van executie. Tot nu toe ging iedereen vroeger of (liever) later dood dus kan beter worden gestreefd naar levensverlenging. Dan gaan de jeugd voor, afgezien van jongeren die zonder ingrijpen ook al niet lang meer te leven hadden. Dergelijke levensduurverlening komt niet noodzakelijkerwijs overeen met zo weinig mogelijk doden. Dit leidt tot leeftijdsdiscriminatie bij behandelingen tegen corona, zolang medische zorg tegen corona niet onbeperkt beschikbaar is. Nog steeds gaat het land grotelijks op slot. Ook hier geldt dat allang nogal wat andere levensverlengende maatregelen hadden kunnen worden genomen. Ook deze oplossing is niet goedkoop.
- Maar niet alle levensduren zijn gevoelsmatig evenveel waard. Wie in het zicht van de dood ondraaglijke pijn lijdt heeft minder kwaliteit van leven dan wie lichamelijk en geestelijk kerngezond is en onbekommerd geniet van de kracht van haar leven. Dit leidt tot kunstmatige selectie in de ziekenzorg, op grond van “het recht van de sterksten”. Qaly’s (quality adjusted life years: uiteenlopend van 0 voor de dood en 1 voor een zo goed mogelijk leven) zijn niet zonder meer kwantificeerbaar maar er valt mee te werken, al wordt er weer niet bij gezegd tegen welke prijs. Wél dreigt de voorsprong van de jeugd mét veel qaly’s nog groter te worden, gegeven de gebreken van zo veel ouderen met veel minder qaly’s. Ook hier geldt dat echte bescherming van qaly’s verder moet gaan dan aanpak van de corona-epidemie. Misschien is deze aanpak iets goedkoper dan ongekwalificeerde bescherming van leven of levensduur maar nog steeds kost het veel geld.
- Zijn die qaly’s te egoïstisch? Waarom niet meegerekend wat mensen voor anderen betekenen? We zijn toch niet alleen? Qaly’s kunnen worden vervangen door sqaly’s, social quality adjusted life years. Het corona-virus treft vooral ouderen en/of mensen die al wat mankeerden, ten koste van ziekenzorg die door ons allemaal moet worden betaald. Oude mensen kosten hoe dan ook steeds meer geld dat anderen moeten opbrengen. Eigenlijk moet hier marginaal worden gerekend in termen van algemeen belang: wat is de opbrengst voor de samenleving mét beschermde dan wel behandelde bejaarden en anderen, vergeleken met die samenleving zonder die mensen? Waarom dan de kunstmatige selectie niet aangepast, op grond van “het recht van de nuttigsten”? En dat niet beperkt tot aanpak van de epidemie? Er waren (zijn?) samenlevingen die al lang vóór de coronacrisis zelfs met gezonde bejaarden zo omgingen. Een dergelijke aanpak kan nog goedkoper zijn dan bewegingsbeperking en ziekenzorg op grond van “het recht van de sterksten” volgens nr. 3.
- De laatste stap ligt voor de hand: nut is niet alles, zo zinvol mogelijke levens wél. Dan moeten (s)qaly’s uiteindelijk worden vervangen door eqaly’s, ethical quality adjusted life years, al leiden die niet tot gelijke behandeling—integendeel. Dan worden alleen mensen beschermd die werkelijk bijdragen aan het goed van de mensheid. Een weldoenster die haar leven besteedt aan zinvol vrijwilligerswerk heeft meer eqaly’s en dus meer rechten op (voor)zorg dan een jeugdig crimineel die alleen maar geld kost en ook nog veel narigheid veroorzaakt. Net zo goed als een handelaar in prachtige boeken meer recht van leven heeft dan een witwasser. Waarom geld en moeite besteden aan mensen die niet deugen, ten koste van al die anderen die eronder lijden? Selectie op grond van “het recht van de besten” lijkt de onontkoombare moraal van het verhaal: de deugd gaat voor, wie niet deugt kan (of moet zelfs) weg. Ook dit is niet beperkt tot bestrijding van de epidemie, integendeel. Welke ethische commissies over leven en doodgaan deze knopen van passieve euthanasie op sociale indicatie doorhakken, hoe consequent (én goedkoop) dit plan ook is?
Schrijver dezes is tegen de doodstraf maar voelt ondanks alles toch wel iets voor deze enige echt consequente benadering (al is het wél de vraag welk risico hij zelf loopt in een dergelijk scenario). Snel zal het er niet van komen, al was het maar omdat er nog onvoldoende maatschappelijk draagvlak is voor een dergelijke aanpak.
Maar hoe gek is die euthanasie op sociale indicatie eigenlijk, vergeleken met andere mogelijkheden om iets aan het de epidemie te doen? Staat die op gespannen voet met de waarde van het leven? Wat is een leven eigenlijk waard? Vergeleken met wat, zolang niemand weet wat het is om dood te zijn? Over het leven zelf kan helemaal niets worden gezegd zolang dat leven zelf alles omvat dat kan worden geweten en berekend.
Het enige dat wél vaststaat is dat de meeste mensen willen blijven leven, al weten zij zelf niet echt waarom. Daarom zijn nog niet alle levens even waardevol. Voor de mensheid zijn de Moeder Theresa’s van deze wereld en al die andere weldoeners in stilte echt meer waard dan alle witwassers en criminelen bij elkaar.
Wat met dit inzicht kan worden gedaan, tegen verspreiding van het coronavirus en nog veel meer kwaad is een andere vraag. Hoe dan ook: er is niet één vanzelfsprekende manier om het leven te beschermen, niet in theorie (zoals alleen al de vijf mogelijkheden lieten zien) en al helemaal niet in de praktijk.
Intussen kan de boekhandel en zoveel ander goeds beter worden beschermd dan door euthanasie op sociale indicatie van witwassers en andere ondeugdelijken. Maak een einde aan het dodelijk verbod op verdovende middelen. Daarmee verdwijnt een groot deel van al dat zwarte geld waarmee idioot hoge winkelhuren en nog veel meer verkeerds wordt betaald.
Zo is er meer. Zelf kunnen we ook iets doen, of beter laten: maak in ieder geval minder kinderen. Op termijn is dit het beste voorbehoedsmiddel tegen te veel voortijdige doden. En tegen milieuvervuiling en nog wat misstanden zoals massamigratie, hongersnoden en oorlogen. Er zijn gewoon te veel mensen op de wereld en de coronacrisis is echt niet genoeg om er werkelijk iets aan te doen.
