Een sterke rechterlijke macht is noodzakelijk om burgers de noodzakelijke bescherming te bieden, tegen elkaar en tegen de overheid. Zo draagt de strafrechter bij aan een samenleving waarin burgers erop kunnen rekenen dat zij slechts worden veroordeeld als ze daadwerkelijk een strafbaar feit hebben gepleegd. Daarnaast waarborgt de bestuursrechter bijvoorbeeld dat de overheid vergunningen verleent overeenkomstig het daarvoor geldende recht.
Verder draagt een sterke rechterlijke macht bij aan de inperking van het recht van de sterkste. Een werknemer wordt beschermd bij een onterecht ontslag en een huurder kan niet zomaar uit zijn huis worden gezet.
Ik geloof in de meerwaarde van rechtspraak, omdat er in de samenleving, die zich de afgelopen decennia kenmerkt door individualisme, behoefte is aan personen en instituten die onafhankelijk en onpartijdig normen handhaven. De rechter heeft daarin een belangrijke rol. De rechter vult normen in de praktijk in en maakt daarmee rechtvaardigheid zichtbaar.
Om normen te stellen en recht toe te passen, is moed nodig en een rechte rug. Want een rechter moet een verdachte durven vrijspreken die in de media al is veroordeeld of een beroep tegen een weigering van een verblijfsvergunning durven toewijzen terwijl de stemming in het land gekant is tegen asielzoekers. En die rechte rug hebben mijn collega’s, zo zie ik dagelijks om mij heen.
Rechtspraak als dienstverlener
In de rechtspraak worden diverse initiatieven ontplooid om het werk en de dienstverlening te verbeteren en beter aan te laten sluiten bij de eisen van deze tijd. Bekend is de wens van civiele partijen om op een zitting de rechter te spreken die over hun zaak oordeelt en daar hun standpunt persoonlijk toe te lichten. Er wordt daarom in steeds meer zaken gecompareerd. Ook experimenteren civiele rechters, onder meer in Overijssel, met het doen van mondeling uitspraak, zodat partijen op zitting gelijk weten waar ze aan toe zijn en doorlooptijden worden verkort.
Een andere bekende wens is de wens van met name advocaten om vóór een zitting te weten waarover de bespreking zal gaan. In reactie daarop wordt door rechters in de diverse rechtsgebieden steeds vaker van tevoren een agenda voor de zitting gemaakt. Slachtoffers willen, zo blijkt uit diverse onderzoeken, onder meer goed ontvangen worden op de rechtbank en goede informatie krijgen. Onze bodes stellen – al dan niet dankzij de gevolgde hospitality-cursus – dagelijks mensen op hun gemak en geven de noodzakelijke toelichting. Gelukkig worden ze daarin zeer gewaardeerd, zoals blijkt uit het klantwaarderingsonderzoek.
Dienstverlening vs. gecontroleerde macht
Soms staat de wens om de dienstverlening te verbeteren op gespannen voet met de eisen die aan de rechtspraak als rechterlijke macht worden gesteld. Mensen willen snel weten waar ze aan toe zijn, maar de rechter zal altijd hoor en wederhoor moeten toepassen. Dat is immers een van de belangrijkste waarborgen voor de onpartijdigheid van de rechter. Bovendien wil elke betrokkene bij een zaak dat de rechter op de hoogte is van zijn of haar kant van het verhaal, zodat dat meegewogen kan worden bij de beslissing.
De rechter moet ook elke beslissing motiveren, zodat de rechter controleerbaar is en willekeur wordt voorkomen. Mensen willen immers eerlijk wordt behandeld. Dat betekent onder meer: hetzelfde als andere mensen in een vergelijkbare situatie. Zonder willekeur.
In het debat over vernieuwing in de rechtspraak, gaat relatief veel aandacht uit naar rechtspraak als dienstverlener. Dit is prima en we werken graag mee aan het verbeteren van onze service. Anderzijds zal aandacht moeten blijven voor fundamentele beginselen zoals hoor- en wederhoor en motivering van uitspraken. Juist om te zorgen voor een sterke, eerlijke en toetsbare rechterlijke macht die burgers en bedrijven de noodzakelijke rechtsbescherming kan blijven bieden.
