In 1994 werd u als jong advocaat door uw toenmalige kantoor NautaDutilh gedetacheerd bij een Russisch commercieel advocatenkantoor). Hoe kwam het dat u – niet gehinderd door enige kennis van de Russische taal – naar Moskou ging, en niet naar bijvoorbeeld Londen of New York?
“In mijn studententijd ben ik in 1985 met een studiereis georganiseerd door de rechtenfaculteit van de Universiteit Utrecht naar Moskou en Kiev geweest, in wat toen nog de Sovjet-Unie heette. Ik vond dat een indrukwekkende ervaring en wist dat ik ooit zou terugkeren. Vervolgens heb ik in 1993 Moskou opnieuw bezocht, op bezoek bij een vriend die voor zijn bedrijf naar Moskou was uitgezonden. De Sovjet-Unie was toen net opgehouden te bestaan en Boris Jeltsin klom in dat jaar boven op een tank bij het parlementsgebouw om de prille democratie te beschermen. Het was een spannende tijd en je voelde dat de komende jaren bepalend waren voor de weg die Rusland op zou gaan, waarbij ik − en velen met mij − dachten dat die weg zou leiden naar een inbedding in de Westerse wereld. Het leek mij als jonge ambitieuze advocaat fantastisch om onderdeel van die geschiedenis te worden, om niet de gebaande paden te bewandelen, maar voor meer avontuur te kiezen. Fijn was verder dat ik ook een aantal jonge mensen uit Nederland kende, die al in Moskou werkzaam waren.”
We lezen in ‘Tulpje in Rusland’ onder meer over uw ‘kantoorontgroening’ (met veel wodka), het International lawyers breakfast en hoe bedrijven werden gechanteerd door Russische criminelen. Hoe was het, om advocaat in Moskou te zijn?
“Zoals men kan lezen in het boek, was het niet altijd makkelijk om je staande te houden in die heel andere cultuur. Ik had ervoor gekozen om in een Russisch advocatenkantoor te werken en dat betekende ook dat de sfeer en omgangsvormen heel anders waren dan ik gewend was. Niets was geregeld en de eerste twee weken op kantoor waren eigenlijk verschrikkelijk, ik werd totaal genegeerd, niemand sprak met mij en ik werd behandeld als een vijandige indringer. Totdat ik slaagde voor mijn kantoorontgroening, door een limonadeglas gevuld met wodka ad fundum op te drinken. Daarna werd alles anders en was ik min of meer een van hen. Maar toen Rusland in december 1994 de Eerste Tsjetsjeense oorlog startte werd iedereen plotsklaps uiterst nationalistisch en straalden doorgaans liberale en democratisch gezinde Russen van trots over hun land en hun hervonden respect. Want dat laatste was wel een ding. Ze hadden het gevoel dat niemand in de wereld meer opkeek tegen Rusland, terwijl het een paar jaar daarvoor nog een wereldmacht was.”
Het waren andere tijden − Jeltsin aan de macht, opkomend kapitalisme, Poetin nog niet in beeld. Bijzonder om dat meegemaakt te hebben?
“Zeker. Het was aan de ene kant mooi om te zien dat veel bedrijven neerstreken in Rusland, gevolgd door hun adviseurs waaronder natuurlijk ook advocaten. Je had het gevoel dat dit het begin was van iets heel moois. Maar aan de andere kant zag je ook de verschrikkelijke armoede als gevolg van de enorme devaluatie van de roebel, waardoor mensen hun pensioentje en spaargeld in rook zagen opgaan. Tegelijkertijd werden de economische kroonjuwelen in de uitverkoop gedaan, wat leidde tot de opkomst van de oligarchen en uiteindelijk ook het aan de macht komen van Poetin.”
Wat is het belangrijkste dat u van uw Russische avontuur heeft geleerd?
“Dat je er nooit van uit moet gaan dat als iets werkt in het ene land, het ook automatisch wel zal werken in een ander land. Je zult van tevoren goed moeten bepalen, op welke wijze en met welke snelheid je een nieuw systeem introduceert. Evolutie in plaats van revolutie. En misschien nog wel het belangrijkste, behandel de mensen en hun land met respect.”
Hoe kwam u ertoe om nu, dertig jaar later, uw ervaringen in boekvorm vast te leggen?
“Ik had tijdens mijn verblijf in Rusland veel aantekeningen gemaakt, van alles wat ik meemaakte. Die heb ik een paar jaar later verder uitgewerkt. Naarmate ik zag dat Rusland meer en meer de verkeerde kant op bewoog, met als dieptepunt de inval in Oekraïne, besefte ik ook dat de huidige tijd beter te begrijpen is met de kennis van de pre-Poetin jaren negentig. Daarnaast vind ik ook dat je een verschil moet maken tussen Russen en het regime dat aan de macht is. Niet iedere Rus is slecht.”
Wie of wat is uw bron van inspiratie?
“Ik krijg veel energie en inspiratie van kunst, meer ik het bijzonder ook van moderne en hedendaagse kunst. Een kunstwerk hoeft voor mij ook niet mooi te zijn, als het me maar raakt.”
Welke jurist verdient wat u betreft een compliment?
“Hugo Grotius. Ik vind het heel knap dat hij in de strijd tussen Nederland en Engeland aan het begin van de zeventiende eeuw, het artikel ‘Mare Liberum’ over de vrijheid van de zee publiceerde, een concept dat heden ten dage nog steeds geldt en ook internationaal verankerd is in internationale verdragen, zoals het UNCLOS III verdrag.”
Welk boek las u het laatst?
“De eenzame stad van Olivia Laing, een prachtig boek over wat het betekent eenzaam te zijn in een grote stad, in haar geval New York. Ze schrijft dan, afgezien van over haar eigen eenzaamheid, over de eenzaamheid van vier grote kunstenaars die in New York hebben geleefd, waaronder Edward Hopper en Andy Warhol. Subliem en mooi geschreven.”
Met welke beroemdheid zou u een gevangeniscel willen delen?
“Oriana Fallaci.”
Als u het voor het zeggen had, dan…?
“Zou Europa meer eenheid uitstralen, niet alleen op economisch en financieel gebied, maar ook wat betreft buitenlands beleid en defensie.”
